Over de thuiszorgacties en hun betekenis

Opzij, zogenaamde Bezorgde Burgers! Jullie staan al veel te lang in de schijnwerpers, met jullie als inspraak vermomde opgefokte en opgeklopte angstige haat jegens vluchtelingen. Jullie lopen in de weg. Het is meer dan tijd voor echte Boze Proletariërs! Het is tijd voor mensen met goede redenen om kwaad te zijn, op goedgekozen doelwitten om die woede tegen te richten ook. En Boze Proletariërs dienen zich aan, in dit geval personeelsleden van de thuiszorg. Gisteravond bezetten thuiszorgwerkers het gemeentehuis in Apeldoorn, de derde bezettingsactie van dit type binnen een week. Deze acties verspreiden een vleugje hoop in verder nogal beklemmende tijden. Hoog tijd om aandacht te besteden aan de acties, de beweegredenen en de betekenis ervan.

De bezetting in Apeldoorn waarover de NOS schrijft, betreft personeelsleden van het thuiszorgbedrijf Vérian. Dat bedrijf wil van vijfhonderd voornamelijk in Apeldoorn werkzame personeelsleden af. Actievoerders eisen van de gemeente dat die hun baan intact houdt. Het bedrijf wijst de gemeente als schuldige aan: “De thuiszorgorganisatie zegt dat de Gelderse gemeente (…) te lage tarieven voor de thuiszorg wil betalen. Daardoor kan Vérian de salarissen niet meer betalen.” De gemeente zoekt een nieuwe zorgaaanbieder, “maar volgens de FNV biedt die slechtere arbeidsvoorwaarden voor het personeel”. Terwijl de regering wel een potje van tweehonderd miljoen beschikbaar heeft. “‘Er is geld en er is werk, en maar dat geld wordt nu niet benut terwijl mensen arbeidsvoorwaarden inleveren. Dat is een rare situatie’, zegt Marian Beldsnijder van de FNV.”

Er was al eerder gedonder bij Vérian in Apeldoorn. Op 16 juni 2015 hield een aantal thuiszorgwerkers een zit-actie, eveneens in het Apeldoornse stadhuis. Daarmee keerden ze zich tegen het weghalen van een actietent. Die stond er kennelijk in het kader van een eerdere fase van het conflict, getuige de foto bij de Omroep Gelderland-reportage over de actie. Die laat een actieleus zien: “Ik laat mij niet chanteren! Salaris inleveren of ontslag.” Precies dat is waar bedrijven op aansturen: kosten afwentelen op het personeel, of anders het personeel de laan uit. Op 25 juni zette een rechter in een kort geding een streep door het voornemen van Vérian om de lonen van het personeel eenzijdig met twintig tot dertig procent te verlagen. De FNV had de zaak aangespannen.

Apeldoorn als actieplek van boze thuiszorgers staat niet op zichzelf. Vorige week was het gemeentehuis van Bronckhorst, eveneens in Gelderland, bezet. De actie begon op 19 februari. Op 21 februari sleepte de politie de actievoerders het gemeentehuis uit en brak aldus de bezetting. De politie arresteerde twee actievoerders. Andere bezetters reageerden met een sterk gebaar van solidariteit bij het politiebureau. “‘Met vijftien boze thuiszorgers protesteren wij daar’, meldde woordvoerder Sarah Dobbe van de vakbond FNV. ‘Zij willen zichzelf aangeven omdat ook zij deel uitmaakten van de actie in het gemeentehuis.'” De aanleiding: tijdens een optreden op de bezette plek werd kennelijk het te gezellig, er had zowaar iemand op een tafel gestaan. Kort na het begin van de bezetting in Bronckhorst, was er een andere begonnen, in de gemeente Hollands Kroon.

Bij beide acties ging het om personeelsleden van thuiszorgbedrijf TSN. Dat is bankroet. Een ander bedrijf, Stichting Familiehulp (Buurtzorg), staat klaar om de thuiszorg over te nemen. In hun bod zitten twee belangrijke zaken: het vaste contact tussen thuiszorgwerker en cliënt blijft behouden, zodat cliënten niet dol gemaakt worden met telkens een nieuwe verzorger in huis. Dat is een plus voor de zorg zelf. En de arbeidsvoorwaarden blijven intact. Dat is een plus voor de alom met loondaling en/of ontslagdreiging bedreigde personeelsleden. “Buurtzorg is de enige die de koppeltjes (vaste zorger gekoppeld aan vaste cliënt, PS) in stand houdt en de arbeidsvoorwaarden voor de medewerkers garandeert”, schrijft de FNV-website in een van de berichten waar ik hier uit heb geput. Precies dat zijn dan ook eisen van de bezetters in Hollands Kroon: “De TSN-medewerkers blijven in het gemeentehuis totdat de gemeente garandeert dat ze ervoor zullen zorgen dat hun arbeidsvoorwaarden behouden blijven en de cliënten hun vertrouwde medewerker houden.”

De gemeente is iets anders van plan: “Ook de gemeente Hollands Kroon heeft besloten om de licht huishoudelijke zorg af te schaffen”, en gaat met een goedkoop bedrijf in zee. Het blijkt om een schoonmaakonderneming te gaan. In Bronckhorst dreigt de zaak overgedaan te worden aan Emile Thuiszorg. De wethouder “wil de thuiszorg dus laten overnemen door studenten die voor een bodemprijs ons werk gaan doen”, aldus een thuiszorgster. Niets mis met studenten. Wel iets mis met die bodemprijzen, terwijl je ook vraagtekens kunt zetten bij de benodigde vakbekwaamheid waar bij zo’n afbraakconstructie sprake van kan zijn.

De gemeenten kiezen noodgedwongen vaak voor de goedkoopste opties. Precies daarom kennen ze vaak minder zorg toe, met lagere tarieven, waardoor een bedrijf als TNS bankroet ging. De gemeenten doen dat omdat landelijke wetgeving de thuiszorg op hun bordje heeft geschoven. “Gemeenten zijn door het kabinet veertig procent gekort op hun budget voor zorg. Daardoor is veel werk verdwenen: mensen krijgen minder of geen thuishulp meer”, zo schrijft De Volkskrant. Het kabinetsbeleid is weliswaar geen doelwit van de acties, maar vormt er wel de context van. Daarnaast is er de concurrentie. Familiehulp (Buurtzorg) regelt haar relatief gunstige aanbod aan TSN-personeelsleden door gebruik te maken van subsidie. Valse concurrentie, jammert BTN, de organisatie van werkgevers in de thuiszorg, en dreigt zelfs met processen. Het is volgens Buurtzorg aannemelijk dat angst voor zulke rechtszaken gemeenten er mede toe brengt om niet met Buurtzorg in zee te te gaan. Of Buurtzorg op langere termijn de veilige optie is die het nu lijkt te zijn, blijft afwachten. Wat als het subsidiepotje wegvalt, of rechtszaken inderdaad het beroep erop blokkeren?

Fundamenteel is er nog iets diepers aan de hand dan het bezuinigingsbeleid van het kabinet dat gemeenten duwt in de richting van steeds schralere zorg. Het is de concurrentie zelf die hier funest is. Particuliere, marktgerichte bedrijven die thuiszorg leveren op commerciële basis is zelf een tamelijk slecht, ongezond en asociaal model. Het leidt ertoe dat bedrijven kosten zo laag mogelijk houden, en dat gaat ten koste van arbeidsvoorwaarden en zorg. Dat hoort zo helemaal niet.

De thuiszorg hoort in handen te zijn van non-profit-instellingen die bestuurd worden door zorgmedewerkers zelf, in samenspraak met cliënten en hun sociale netwerk. De maatschappij waarbinnen die thuiszorg functioneert – al die mensen samen die er baat bij hebben dat zij vandaag of morgen, en hun familieleden nu al, goed verzorgd worden – dient daarvoor de hulpbronnen te leveren. Commercie dient uit de zorg te verdwijnen, en de bezuinigingen dienen niet enkel met een noodpotje van een paar honderd miljoen te worden verzacht, maar volledig teruggedraaid, om te beginnen. Strijd voor dit soort zaken zou de plaatselijke acties een samenhang en een vaart geven die vooralsnog wat ontbreekt. Daarnaast zou ook een stevige actie tegen die werkgeversclub, om ze te bewegen af te zien van procesdreiging tegen gemeenten die relatief sociale opties willen kiezen, helemaal geen slecht idee zijn.

Dat zijn toekomstgedachten, suggesties. Nu al kunnen we vaststellen dat er iets beweegt. Dát er sowieso naar de problemen in de thuiszorg wordt gekeken, heeft ongetwijfeld te maken met de acties, deze weken en al eerder. Het zijn dan ook pittige protesten, met elementen van directe actie en solidariteit. De regie is in vakbondshanden, van onafhankelijke initiatieven waarin het personeel zelf de koers bepaalt zie ik vrij weinig. Maar de vakbond is voor de variatie eens in tune met de serieuze woede die onder het personeel leeft, en dat is goed om te zien. Het is wel zaak dat die boze personeelsleden doorduwen op eigen kracht, om elke compromisbereidheid waaraan vakbondsbestuurders zo chronisch lijden de pas af te kunnen snijden.

Het belang van de acties in de thuiszorg gaat ver uit boven de rechtstreekse belangen van personeelsleden en cliënten. Niet alleen is het indirect, zoals we zagen, een strijd tegen de consequenties van commercie in de zorg en van bezuinigingsbeleid. Beide zaken zijn al belangrijk genoeg. Maar er is, in het huidige klimaat, nog een zeer belangrijk punt. Deze acties gaan over serieuze, reële problemen van mensen. Ze duwen punten naar boven op de politieke agenda die daar ook horen: goede zorg voor iedereen, geen commercie in de openbare diensten en dergelijke. Ja, ook dit gevecht gaat indirect tegen het “rendementsdenken” en de bijbehorende praktijk, net als de studentenacties die een jaar geleden in volle gang waren.

En door dit soort zaken naar voren te duwen, gaan andere zaken naar de achtergrond. Die haatburgers en hun anti-vluchtelingenprotesten bijvoorbeeld. En ook de man die zo graag over de zorg begint als hij er een punt tegen de opvang van vluchtelingen uit kan brouwen, maar ook nu weer op geen enkele manier bijdraagt aan het behoud en de verbetering van die zorg.

Zorgacties bieden hoop, laten solidariteit zien en bieden een reëel antwoord op reële problemen. Dat staat haaks op de verbittering en wanhoop waarop de racisten en hun knokploegen parasiteren, haaks op het fascisme dat momenteel zo groeit. Dit kan zo weer omslaan – als de acties weinig tot geen resultaat zouden hebben en snel weer wegebben. Al deze dingen bijeengenomen – de belangen van cliënten en zorgmedewerkers, de noden van een ieder die zorg nodig heeft of kan hebben, maar ook de impact die de strijd heeft op het politieke klimaat – maken het extra belangrijk dat dit soort acties zich uitbreiden, doorzetten en tot succes leiden.

Peter Storm
(Dit artikel verscheen eerder op zijn weblog Ravotr)