Preventieve detentie en Schutzhaft – nog even over het oppakken van Appa

“Er is geen perfecter moment om de schreeuw van de Genocide in Gaza te laten horen dan op 4 mei tijdens de dodenherdenking”, beweerde rapper Appa op sociale media. In de ochtend van 4 mei werd hij vervolgens met grof geweld aangehouden en geboeid in het huis van zijn ouders. Wat hier gebeurt, lijkt alles weg te hebben van een preventieve detentie: personen zonder veroordeling opsluiten, zodat ze tijdens hun opsluiting geen “problemen” kunnen veroorzaken. Dat is in Nederland niet toegestaan, en met goede reden.

Voor een uitgebreid juridisch kader raad ik deze blog aan. Met de conclusie van de auteur (dat de wet moet worden aangepast) ben ik het niet eens, maar de inhoud klopt: de politie mag geen bevoegdheden misbruiken om preventief te detineren.

In de casus van de blog gaat het over jongeren die op basis van zeer beperkte verdenkingen van 30 december tot 2 januari gedetineerd zijn, omdat de politie verwachtte dat ze onrust zouden veroorzaken tijdens Oud en Nieuw.

Die bevoegdheid heeft de politie in Nederland echter niet. Die mogen alleen verdachten detineren in het kader van strafvorderlijke bevoegdheden. Het Europees hof voor de Mensen van de Recht heeft bepaald dat die bevoegdheden niet gebruikt mogen worden voor preventieve detentie.

De reden dat het EVRM zo streng is op preventieve detentie, is begrijpelijk. Preventieve detentie door de politie, in het Duits ook wel Schutzhaft genoemd, was de juridische grondslag voor het detineren van Joden en politieke tegenstanders door de nazis.

Voor die preventieve detentie was geen andere grond nodig dan dat de politie dacht dat een persoon een gevaar zou opleveren. Na de Reichstagbrand van 1933 zijn grote aantallen linkse politici zo (tijdelijk) in concentratiekampen verdwenen.

Die detentie was tijdelijk, maar tegen de tijd dat de parlementariërs werden vrijgelaten was in hun afwezigheid de Duitse democratie afgeschaft en had Hitler de noodbevoegdheden gekregen om ze permanent aan te pakken. Ook vakbondsleiders en andere activisten zijn zo aangepakt.

Wat er met Appa is gebeurd, lijkt erg op administratieve detentie. Voor een dergelijk delict zou je verwachten dat de politie je simpelweg oproept om verhoord te worden. Dat hij überhaupt gearresteerd is, is compleet buitenproportioneel.

Dat dat precies op 4 mei moet, is ook reden voor scepsis. Normaal wacht de politie langer met verhoren. Nu is hij precies opgepakt zodat hij tot ’s avonds laat gevangen kon blijven. Terwijl hij al om ’s ochtends 9 uur gevangen is gezet.

Dit, terwijl er voor het delict waarvan Appa wordt verdacht geen voorlopige detentie openstaat. Er is geen vluchtgevaar, geen gevaar op recidive voor een zwaar misdrijf, en geen geschokte rechtsorde. Dit lijkt precies uitgekiend te zijn om hem om 20:00 uur in een cel te hebben.

Dat juist op 4 mei, de dag dat we zoveel slachtoffers van preventieve detentie herdenken, op deze manier wordt omgegaan met critici, is onacceptabel. Het is überhaupt bizar dat de Dodenherdenking wordt “beschermd” tegen aandacht voor Gaza, door inzet van verboden politiegeweld.

En het blijft niet bij dit geval. Zelfs als nu allemaal hoogleraren wijzen op het misbruik van bevoegdheden, dan nog zien politici maar één oplossing. De preventieve detentie moet juridisch worden verankerd. Daar is Justitie immers al mee bezig geweest.

Dit is een trend in de hedendaagse politiek. Als instanties hun boekje te buiten gaan in het gebruik van bevoegdheden, dan vallen politici over elkaar heen om die bevoegdheden juist uit te breiden. Om de “taak makkelijker te maken”.

Zoals bij de NCTV, die een paar jaar geleden is betrapt op de illegale surveillance via sociale media voor het maken van verboden risicoanalyses van personen. Het resultaat: de minister wil die bevoegdheden in de wet verankeren.

Zo zal het ook gaan bij preventieve detentie. Die mogelijkheid is er nu niet, maar ergens in de komende weken gaat een Kamerlid het balletje opgooien: moet dat niet mogelijk zijn bij “dreigende ordeverstoringen”? In lijn met het PVV-verkiezingsprogramma.

Daarover oordeelde de Raad van State in 2017 nog vernietigend, maar er is veel veranderd in de politiek sindsdien. Ik heb mijn twijfels bij de rotsvastheid van deze principes in het huidige tijdperk van demagogie en het angstcircus.

En alvast een voetnoot: ik voorspel dat heel veel reacties zullen zeggen dat het goed is dat Appa preventief is gedetineerd, en dat de politie dat vaker moet doen bij demonstranten. Die mensen roepen dus op tot hetzelfde fascisme dat de Holocaust mogelijk maakte.

Die mensen willen gewoon dat andere mensen pijn hebben, en het maakt ze niet uit dat ze daarvoor de laatste wettelijke beschermingen slopen die er nog zijn. Waarmee ze zichzelf ook in gevaar brengen, maar dat maakt niet uit voor de mensen die staatsgeweld aanbidden.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)