Privacy te koop

In de afgelopen maand heb ik twee artikelen geschreven over de teloorgang van de privacy in de moderne informatiemaatschappij, die door de handhavers en bestuurders van de neo-liberale strafstaat dankbaar gebruikt wordt om op basis van verschillende informatiebronnen de controle over de bevolking op te voeren. Het ene artikel gaat over het gebruik van gezichtsscans bij de opsporing van bijstandsgerechtigden die misschien een klein regeltje overtreden hebben (op vakantie gaan zonder toestemming) en het andere artikel gaat over de verschillende bronnen, zoals databanken, die handhavers gebruiken om bijvoorbeeld uitkeringen stop te zetten, ook al zijn er geen regels overtreden.

Wat daarbij opvalt, is dat burgers geheel vrijwillig deelnemen in geavanceerde sociale netwerken als Facebook, dat inmiddels bijna 1 miljard gebruikers heeft en waar mensen hun doen en laten uitgebreid vermelden, wat weer gebruikt kan worden voor de toepassing van gewiekste marketingtechnieken om producten te verkopen of mensen te strikken voor allerlei diensten en contracten. Ik eindigde het tweede artikel met de verzuchting: wat te doen tegen al die schendingen van de privacy met behulp van steeds verder voortschrijdende technologieën? Een eerste stap is in ieder geval werkwijzen van handhavers in de neo-liberale strafstaat analyseren, in de publiciteit brengen en aan de kaak stellen. Maar verder?

Kapitalistische oplossing

Maar in het kapitalisme is allang een ‘oplossing’ gevonden voor het privacy-probleem. Privacy en informatie zijn handel, ze zijn gewoon te koop volgens het principe: als je privacy en geen aantasting van je rechten op huisvrede en zo wilt, dan moet je ervoor betalen of ben je duurder uit. Als je je privacy opgeeft en toestaat dat overheidsinstellingen maar ook private ondernemingen je voortdurend kunnen controleren en met marketingtechnieken manipuleren, dan ben je goedkoper uit en krijg je kortingen. Menig burger zal voor de laatste optie kiezen. Of moeten kiezen, als je weinig inkomen hebt. De kapitalistische ‘oplossing’ versterkt de tweedeling tussen rijke burgers met veel rechten en rechtelozen die arm zijn. De rijken kunnen privacy en burgerrechten kopen en blijven buiten schot. Hun overtredingen van regels worden niet bij de controle-instanties en de private ondernemingen bekend, terwijl de mensen met weinig inkomen voortdurend worden gecontroleerd, gestraft en gestigmatiseerd. En de verkoop-lobbyisten in het kapitalisme hebben het standaard antwoord op de plank liggen: de privacy is in alle opzichten gewaarborgd, want het is je eigen keuze om er wel of niet aan mee te doen, het is allemaal vrijwillig. Twee voorbeelden. Het contract tussen een Engelse verzekeringsmaatschappij en TomTom, en de Albert Heijn-bonuskaart, waarover al veel te doen is geweest.

TomTomisering

Op woensdag 8 februari maakte TomTom triomfantelijk bekend dat TomTom Business Solutions een samenwerkingsverband was aangegaan met de Britse verzekeraar Motaquote. TomTom wil aan Motaquote inzicht geven in het rijgedrag van zijn polishouders via zijn navigatietools, waarna de premie wordt berekend. Bestuurders die een Fair Pay-autoverzekering afsluiten bij de verzekeraar en voor 300 pond een navigatietool aanschaffen, kunnen deelnemen. Het navigatiesysteem houdt het rijgedrag van de chauffeur in de gaten. Via een puntensysteem kan de bestuurder korting krijgen op zijn polis. Het apparaat van TomTom verzamelt voor de verzekeraar diverse gegevens. Zo worden de gereden kilometers geteld, terwijl ook bepaalde gebeurtenissen worden vastgelegd, zoals hard remmen of een forse ruk aan het stuur. Verder registreert het systeem of de bestuurder overdag dan wel in het donker rijdt. Via een puntensysteem kan er korting op de premie worden verkregen. En ja, ook TomTom stelt dat mensen vrijwillig de autoverzekering afsluiten, en dat de privacy dus is gewaarborgd. Rijders van een Jaguar zullen zo’n verzekering niet afsluiten, ze hebben geld genoeg. Maar de automobilisten met een minimaal inkomen, die met moeite de eindjes aan elkaar knopen om een tweedehands blikken doos op de weg te kunnen houden, zullen er anders over denken. Velen zullen op het aanbod ingaan.

Dezelfde truc past Albert Heijn toe met zijn bonuskaart. Deze kaart werd aan het begin van de 21ste eeuw geïntroduceerd. Je kon een formulier invullen met vele gegevens, en dan kreeg je een blauwe kortingskaart, waarmee je korting kon krijgen op vele artikelen. Over deze bonuskaart is het nodige te doen geweest. Na protesten van privacy-verdedigers is ook een anonieme kaart ingevoerd. Maar veel heeft het niet geholpen. Er zijn inmiddels een miljoen geregistreerde kaarthouders en Albert Heijn gaat nu een systeem ontwikkelen om op basis van het koopgedrag van die kaarthouders hen zeer gerichte aanbiedingen te doen, van producten waarvoor ze wellicht veel belangstelling hebben. Alles geheel vrijwillig. Dat sluit mooi aan op het streven van veel mensen met een minimuminkomen om de aanbiedingenkranten van de supermarkten door te pluizen op zoek naar koopjes. Je moet wel als je op het minimum zit. Zo’n bonuskaart met gerichte aanbiedingen is dan een mooie aanvulling.

Tweedeling op het internet

Inmiddels doen theorieën de ronde om het gehele internet volgens bovenstaand principe in te richten. De trendwatcher Adjiedj Bakas schreef het boek “Het einde van de privacy”. Een samenvatting daarvan is te vinden op zijn gelikte website. De op commercie en bedrijfsleven gerichte Bakas schetst in een vlotte babbel een huiveringwekkend beeld van onze toekomst. Mensen zitten in duizenden bestanden. Al je digitale sporen op internet kunnen worden gekoppeld door datamining. Dan krijg je op je smartphone precies die aanbiedingen van producten en diensten die op jou van toepassing zijn. Bakas stelt dat open internet voorbij is. De oplossing voor de burgers om nog enige regie te houden over alle informatie die over jou bij anderen beschikbaar is, bestaat volgens hem uit het creëren van betaald internet naast gratis internet. Bakas schetst de volgende ontwikkeling. Open internet verdwijnt. Nu al kun je e-books die je op Amazon.com koopt alleen lezen met Amazon’s e-reader Kindle, muziek die je wilt beluisteren op je iPod is alleen te koop via Apple’s Istore, en dat is nog maar het begin. Internet compartementaliseert in de toekomst nog veel scherper, aldus Bakas. We krijgen naast gratis internet een betaald internet. Het betaald internet onderscheidt zich doordat je als consument het management van algoritmen helemaal naar je eigen hand kan zetten. Op het betaalde internet kan je ook je digitale sporen wissen. Nare berichten die over jou de ronde doen op het net, kan je verwijderen, je kunt dus digitale roddels managen. Op het publieke net zetten adverteerders de algoritmen naar hun hand en met het geld dat ze daardoor verdienen, sponsoren zij het gratis net. Je kunt als consument straks zogenaamd kiezen.

Nieuwe legers

Cybercrime wordt groot en de bestrijding ervan ook. Bedrijven en overheden werken straks samen om cybercrime te bestrijden. Cyberwarfare wordt een taak van het vernieuwde leger, de computer is straks de nieuwe tank. Na jaren van krimp, malaise en bezuinigingen groeit het leger straks weer, aldus Bakas. Hier en daar slaat de babbelende Bakas door, bijvoorbeeld wanneer hij erover begint dat in de toekomst dankzij de net ontdekte neutrino’s je straks kunt terugreizen in de tijd en getuige kunt zijn van bijvoorbeeld de eerste kus van je ouders. Tijdreizen zijn straks normaal en de geschiedenis kent geen geheimen meer. Bakas ziet grote mogelijkheden voor een rechtvaardige strafrechtspleging in dit verband. Om een moordenaar te beoordelen kan de rechter straks terugreizen in de tijd en de moord als toeschouwer bijwonen. Hieruit blijkt wel dat Bakas zelf de weg kwijtraakt in de zee van technologische mogelijkheden om mensen te controleren en te manipuleren. Maar hij zegt ook dat mensen moe gaan worden van die gevirtualiseerde wereld en weer terug zullen gaan naar de aloude briefkaart om iemand iets te vertellen. En dat archieven weer als papier bewaard zullen worden. Maar wat Bakas schetst is duidelijk: een informatiemaatschappij van rijken met rechten, en armen zonder rechten. Van de rijken zijn alleen positieve dingen bekend, want ze maken gebruik van betaald internet waar ze onwelgevallige berichten over hun persoon kunnen verwijderen.

Ondertussen

Ondertussen maken de controleurs van de neo-liberale strafstaat dankbaar gebruik van al deze ontwikkelingen, zoals ik in het vorige artikel al had geconstateerd. Wat betreft de Albert Heijn- bonuskaart is het allemaal een beetje vaag. De kaart dook als informatiebron op in een rechtszaak tegen een uitkeringsgerechtigde in 2001, maar het is onduidelijk in hoeverre controlerende overheidsdiensten, bijvoorbeeld bij opsporing van samenlevingsfraude in de bijstand, nu toegang hebben tot de gegevens. Officieel kunnen gevoelige gegevens alleen worden opgevraagd in het kader van een strafrechtelijk onderzoek. De mogelijkheden om dat te doen zijn in 2006 wel verruimd. En opsporingsambtenaren hebben voor zover ik kan zien altijd toegang tot basisgegevens als naam, adres, leeftijd, etc.

In Nederland wordt het gebruik van persoonlijke gegevens voor reclame ook steeds gewoner. Marktplaats gaat daar bijvoorbeeld erg ver mee. Zelf heeft dat bedrijf de beschikking over namen, adressen en surfdata. Om adverteerders hun reclame zo gunstig mogelijk te laten richten combineert het die gegevens vervolgens met adresprofielen van een externe handelaar. Deze sporen, die worden achtergelaten bij alles wat we aanklikken, worden door gespecialiseerde organisaties in grote databestanden opgeslagen. Die bestanden worden vervolgens onderzocht om verbanden te vinden tussen surfgedrag en bijvoorbeeld aankoopgedrag. Zulke verbanden, ook wel profielen genoemd, worden verkocht aan bijvoorbeeld verzekeraars of internetwinkels. Dat is dan nog allemaal legale business. Maar bezoek eens de website van Michel Kraay en zie hoe men ook op illegale wijze gegevens verzamelt: door zogenaamd pretexting, dat op de site als volgt wordt gedefinieerd: het onder valse voorwendselen en identiteit naar een bedrijf of overheidsinstelling bellen met het doel de medewerker met toegang tot de databank daaruit onbewust vertrouwelijke persoons- of bedrijfsgegevens telefonisch te laten uitlekken. Middels deze zeer effectieve methode van heimelijke informatiediefstal kan men alle vertrouwelijke informatie over een persoon of bedrijf achterhalen. Ik heb geen idee hoe betrouwbaar de website is, en of alle vermelde feiten kloppen, want meneer Kraay is zelf handelaar in data geweest, is vervolgd en maakt nu een website om zijn straatje schoon te vegen. Maar het geeft wel een indruk van een zeer schimmige wereld. En als dit stukje je wat somber stemt, ga dan naar VipSpotting. Dan word je pas echt misselijk.

Piet van der Lende