PVV en fascisme

We doen er goed aan om de PVV aan te wijzen als de fascisten die het zijn. Maar ik krijg er ook veel vragen over, dus maak ik een draadje om de hele zaak uiteen te zetten. Dus een artikel over de PVV en ur-fascisme.

Allereerst: fascisme kan heel erg verschillen per plaats en tijd. Omdat fascisme een reactionaire beweging is, die verwijst naar een mythisch nationaal verleden, heeft elk land en elke tijd een eigen fascisme. Er zijn ook andere fascisten dan de nazi’s. De nazi’s werden gekenmerkt door hun militarisme en arische pseudowetenschap, omdat die aspecten populair waren in tussenoorlogs Duitsland. In landen waar andere discussies spelen, moeten fascisten op andere zaken inspelen.

Een fascist herken je niet (altijd) aan een hakenkruis. Dan nog een laatste punt: fascisme is een beweging, en een fascistische partij is een kurk die op het water drijft. De beweging en de partij beïnvloeden elkaar, maar zijn ook afhankelijk van elkaar. Dus we gaan niet alleen kijken naar Wilders, maar ook naar zijn kiezers.

We doen dit langs de lens van het ur-fascisme van Umberto Eco. Eco leefde ten tijde van het Italiaanse fascisme, en in zijn werk maakt hij fascisme goed los van de tijdelijke en plaatselijke componenten. Nou, dat waren de disclaimers.

De traditiecultus. Dit gaat verder dan “vroeger was alles beter”; het is een geloof dat alle kennis al bestaat, en dat die kennis alleen maar gevonden en geïnterpreteerd kan worden. Denk aan: “vroeger kon het nog gewoon allemaal, maar tegenwoordig is iedereen slachtoffer”.

Daar hoef je bij de PVV natuurlijk niet ver voor te zoeken. Een van de grote vijanden is ‘woke’, ofwel het revalueren van culturele aannames in de maatschappij. Een mythologisch verleden, want ‘woke’ heeft altijd bestaan; de PVV-er hoorde er alleen niet van.

De verwerping van modernisme. Met modernisme wordt hier de stroming bedoeld waarin steeds wordt toegewerkt naar verbetering en vooruitgang, bijvoorbeeld op het gebied van individuele rechten. Die vrijheid leidt volgens fascisten tot teloorgang van belangrijke waarden.

Hoewel de PVV openlijk zegt vóór LHBTQIA+-rechten te strijden, valt dit in de praktijk erg tegen. Hun stemgedrag in de Kamer is zeer conservatief, en ook in hun achterban komt veel homofobie voor. Ook ontwikkelingen op het gebied van anti-racisme en anti-imperialisme worden afgedaan.

De cult van actie omwille van actie. Een fascistische regering denkt niet te veel na, maar doet vooral. Het is een politiek van gevoel, waarin het belangrijker is dat er íets gebeurt, dan dat de gevolgen van beleid worden gemeten.

Voorbeelden hiervan zijn er te veel, maar “remigratie” is er één van. Zelfs al ben je PVV-er, de zorg gaat compleet kapot als “massale remigratie” zou plaatsvinden. Het gaat simpelweg niet om goed beleid, het gaat om het tonen van macht en politiek theater.

Onenigheid is verraad. Dit bouwt voort op de actiecultus: als je wél kritisch wil nadenken over beleid, dan ben je een “verrader”. Kritische reflectie staat alleen maar in de weg van actie.

Je hoeft niet ver te gaan om PVV de term “landverrader” te zien gebruiken. Deze term geldt voor politici die niet doen wat zij willen, onderzoekers die een kritisch onderzoek doen, en iedereen die in de laatste week tegen een kabinet-Wilders heeft gedemonstreerd.

Angst voor verschillen… moet ik deze uitleggen? Fascisten zijn racisten die migratie willen inperken en die alles dat buitenlands is inherent niet vertrouwen. Dit geldt niet alleen voor racisme, maar ook voor andere vormen van discriminatie, zoals homofobie.

Ditmaal een voorbeeld uit het programma: verbod op korans en moskeeën en “niet-westerse” buitenlanders geheel uitsluiten. Om maar te zwijgen van de vervolging van trans mensen. Angst is de basis van het gehele PVV-programma.

De gefrustreerde middenklasse aanspreken. Veel fascistische partijen spreken niet de mensen aan die het economisch het slechtst hebben, maar vooral de middenklasse; de mensen die veel te verliezen hebben als links aan de macht zou komen. Daarom wakkeren ze angst voor links aan.

Bij de PVV is dit wat minder. De PVV blijft ook de middenklasse aanspreken, maar ook veel arbeiders en mensen in armoede stemmen PVV. De verklaring hiervoor is dat Nederland geen noemenswaardige communistische beweging heeft, die historisch die kiezers aan zich bindt.

Obsessie met een complot. Fascisten zijn constant bang voor een complot dat bedoeld is om het land te verzwakken. Dat complot kan overal zitten, maar heeft vaak te maken met een angst voor buitenstaanders die het land willen “veroveren”.

Hoewel het World Economic Forum (WEF) een punt lijkt van Forum voor Democratie, gaat ook de PVV ermee vandoor. De angst is dat het WEF allemaal geheime plannen smeedt om de Nederlandse democratie af te schaffen. Een ander voorbeeld van een complot is dat linkse politici migratie toestaan om Nederland te verzwakken.

De vijand is zowel zwak als sterk. Fascisten zetten hun vijanden vaak neer als zwak en sterk tegelijkertijd: sterk omdat ze alles verpesten (zo nodig met een complot), maar ook zwak omdat ze incompetent zijn, en daarmee makkelijk te verslaan. Het is in feite een machtsfantasie.

Ook hier voorbeelden te over, maar Timmermans is een favoriet doelwit: hij is een idioot die niet weet waar hij het over heeft, maar hij is ook onderdeel van de WEF-tentakels die overal zitten. Zowel deel van een complot als geheel incompetent.

Pacifisme is heulen met de vijand; leven is eeuwige strijd. Het is een misverstand dat fascisten noodzakelijkerwijs fysiek geweld aanbidden, maar ze zijn wel geobsedeerd met eeuwige strijd. Alles is een fysiek of metaforisch gevecht waar men kan winnen en verliezen.

Voorbeeld hiervan is de criminaliteitsaanpak: mobilisatie van strijdkrachten, en het verslaan van de vijand: straatterroristen, gewelddadige criminelen, jihad-sympathisanten. Rehabilitatie is heulen met de vijand. De vijand moet worden verslagen.

Haat naar zwakken en zwakte. Fascisten haten zwakte, en vereren kracht. Het politiek discours van fascisten gaat daarom ook niet om argumenten, maar om het tonen van kracht. Wie zwakte toegeeft, wordt veracht.

Voorbeelden haal ik uit reacties onder mijn kritiek op de PVV. Het zijn vaak geen inhoudelijke argumenten; het zijn pogingen om kracht te tonen en de vijand (ik) zwak neer te zetten.

Iedereen moet een held zijn. Fascisme is een ideologie die heldendom vereert. Dit hangt samen met de verachting van zwakte: iedereen moet krachtig en heldhaftig zijn. Dit hangt ook samen met dat alles een strijd is, en daarmee is iedereen ook strijder.

PVV-ers zijn geobsedeerd met het idee dat ze strijders zijn in een “oorlog”. Ook gaan ze al vaker de strijd aan; een aantal PVV-ers hebben burgerwachten opgericht om direct het gevecht met door hen aangewezen vluchtelingen aan te gaan.

Machismo, ofwel toxische mannelijkheid. De fascist definieert kracht als mannelijk, en zwakte als vrouwelijk. Fascisten hebben daarom een hekel aan wat ze zien als “ontmannelijking”. Denk aan homoseksualiteit of transidentiteit.

Moeten hiervan voorbeelden worden gegeven? De angst van ontmannelijking zit in het hele programma. Angst voor “genderwaanzin”, voor “schaamte over de geschiedenis”.

Selectief populisme. Dit gaat over het idee van de “volkswil”. Dit gaat minder om daadwerkelijke democratische vertegenwoordiging, maar om een eenstemmige mening die aan het hele volk kan worden toegeschreven.

Van de “volkswil” is de PVV koning. Nogmaals: het gaat niet om de democratische wil (want 75 procent heeft geen PVV gestemd), maar om de voorgestelde wil, die alleen Wilders kent en kan interpreteren. “Het volk heeft gesproken” is een standaarduitspraak.

En dan als laatste: newspeak. Fascisten gebruiken geen genuanceerde taal, maar versimpelde taal die het moeilijk maakt om kritisch over onderwerpen te praten. Belangrijke nuances raken verloren en maken plaats voor algemene termen.

Bijvoorbeeld: de PVV is de grootste, dus dat is democratie. Voor de voetnoot dat het slechts 24 procent van de stemmen vertegenwoordigt is geen plaats. Tussen verschillende migranten wordt geen onderscheid gemaakt: het zijn allemaal buitenlanders. Wegblokkeerders zijn terroristen.

Dan nog als laatste: wat maakt dit allemaal uit? De definitie van fascisme maakt nog niet zo uit. Echter, al deze beginselen en factoren maken het extreem gevaarlijk als zo’n partij staatsmacht mag uitoefenen. Denk bij jezelf: hoe vertalen deze beginselen zich naar beleid?

Het is ook goed om je te realiseren dat we de PVV niet moeten vergelijken met de nazi’s of Mussolini’s fascisten in 1943. Toen waren die bewegingen al jaren aan de macht in hun respectievelijke landen.

We moeten het vergelijken met de partijen toen ze aan de macht kwamen. Dan realiseer je je hoe ‘normaal’ deze landen waren voordat de fascisten de macht grepen. Hoe de democratie langzaam werd ondergraven, en hoe de publieke opinie de nieuwe status-quo langzaam accepteerde.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op X.)