Reïntegratieperikelen in Amsterdam. Een actueel overzicht en een stukje geschiedenis

De gemeente Amsterdam kent een lange geschiedenis van malversaties en misstanden in de reïntegratiebusiness. Een rapport van het Bureau Integriteit van de gemeente over misstanden bij de projecten van stichting Herstelling was aanleiding voor veranderingen in het reïntegratiebeleid onder SP-wethouder Arjan Vliegenthart. Maar de gemeente werkt nog steeds samen met dezelfde stichting in het project “Vinkebrug”. Het centrum aan de Laarderhoogtweg wordt weliswaar gesloten, maar op nieuwe locaties in vier stadsdelen wordt het reïntegratiebeleid gewoon voortgezet. De hoofdvestiging komt waarschijnlijk aan de Van der Madeweg. Basis voor het nieuwe reïntegratiebeleid is het “Koersbesluit reïntegratie”.

Er is in het verleden in Amsterdam heel wat te doen geweest over het werken met behoud van uitkering, oftewel dwangarbeid, en over het reïntegratiebeleid dat de gemeente voerde. Om wat verder in het verleden terug te gaan: eind jaren negentig van de vorige eeuw had de gemeente Amsterdam een contract met Arbeidsvoorziening Noord-Holland Zuid. Wat betreft het jaar 1999 kon Arbeidsvoorziening twintig miljoen gulden niet verantwoorden. Bij nader onderzoek van de dossiers van de werkzoekenden bleek dat vijftig procent van de dossiers niet voldeden aan een goede verantwoording van de verrichte activiteiten. Die activiteiten waren niet geregistreerd of hadden in werkelijkheid niet plaatsgevonden. Accountants weigerden de verantwoording aan de gemeente goed te keuren. Het ministerie van Sociale Zaken eiste daarop het geld terug dat aan de gemeente was uitbetaald. Die vorderde daarop het geld terug bij Arbeidsvoorziening, die een gedeelte van het geld, dat al aan hen was uitbetaald, moest terugbetalen.

Ander voorbeeld

Of neem een ander voorbeeld. In de tweede helft van 2001 en de eerste helft van 2002 werd een ideetje van toenmalig wethouder Jaap van der Aa uitgevoerd, namelijk de opzet van een “megabanenmarkt”. Alle bijstandsgerechtigden in Amsterdam moesten in een jaar tijd komen opdraven in een groot hallencomplex even voorbij station Sloterdijk. Het enige dat er “mega” aan was, was de grootschalige opzet. Banen waren er niet in de aanbieding. Er werden van alle bijstandsgerechtigden geheel nieuwe dossiers gemaakt, en velen werden onder druk gezet om naar werk te zoeken dat er niet was. De megabanenmarkt werd dan ook een grote flop. Tweehonderd miljoen euro werd over de balk gesmeten zonder aanwijsbaar resultaat.

Weer enkele jaren later. Een van de hoofdrolspelers in het eerstgenoemde drama met Arbeidsvoorziening Noord-Holland Zuid kwam in de publiciteit door veronderstelde malversaties en misstanden in het grote commerciële reïntegratiebedrijf dat hij na het verdwijnen van Arbeidsvoorziening had opgericht. Dat bedrijf had ook contracten met de gemeente. De Bijstandsbond stelde de misstanden bij dat bedrijf aan de orde. Een directeur van de Dienst Werk en Inkomen – dus directeur van een organisatie die altijd naarstig op zoek is naar werklozen die zwart een zakcent bijverdienen – zei in Het Parool over de malversaties van het bedrijf: “Fraude wil ik het niet noemen”. De hele gang van zaken was voor de gemeente wel aanleiding om het roer om te gooien en weinig meer met commerciële reïntegratiebedrijven in zee te gaan. De reïntegratie-activiteiten werden voortaan in eigen beheer uitgevoerd en in samenwerking met de stichting Herstelling. Ik heb me dikwijls afgevraagd: wanneer komt de parlementaire enquête over de reïntegratie-industrie van de afgelopen twintig jaar?

Herstelling

De afgelopen jaren bleek dat er ook in de projecten van stichting Herstelling het nodige mis was. De Bijstandsbond publiceerde meerdere zwartboeken en het Bureau Integriteit schreef een tot op heden geheim rapport over de misstanden bij de projecten van Herstelling aan de Laarderhoogtweg en in het Amsterdamse Bos. En vorig jaar bogen twee wetenschappers zich namens Bureau Integriteit over de misstanden en de puinhopen van de reïntegratie in Amsterdam om verbetervoorstellen te kunnen doen. Ze schreven rapporten die ook niet allemaal openbaar zijn. Wel te lezen is hun rapport “Door de bomen het bos weer zien”. Zelfs de gemeenteraad werd slechts in globale lijnen op de hoogte gesteld van het geheime rapport. En de buitenwereld weet er alleen iets van door een zeer summier persbericht van de gemeente, en op basis van wat wethouder Vliegenthart over het rapport heeft gezegd in openbare gemeenteraadsvergaderingen of vergaderingen van commissies. Daaruit bleek dat in het geheime rapport ook wordt ingegaan op het feit dat de Bijstandsbond jarenlang de misstanden op diverse manieren aan de orde heeft gesteld, maar dat de politiek ziende blind en horende doof was. Jan Hoek, in een vorige periode gemeenteraadslid, fietste nog op een mooie voorjaarsdag naar het Amsterdamse Bos naar aanleiding van de klachten van de Bijstandsbond, sprak met de aanwezige dwangarbeiders en constateerde in een blog dat er allemaal niets aan de hand was.

Veranderingen

Sindsdien is er heel wat veranderd. De gemeente zegde de samenwerking met stichting Herstelling op, de directeur en sommige andere verantwoordelijken voor de misstanden werden op een zijspoor gezet. “Herstelling” en “Laarderhoogtweg” werden in de wereld van de baanlozen gehaat en gevreesd. De wethouder verklaarde diverse malen dat het centrum aan de Laarderhoogtweg zou worden gesloten. Een reeks van veranderingen moest nieuwe inhoud geven aan het reïntegratiebeleid. Het “werken met behoud van uitkering”, soms jarenlang, werd op papier vervangen door “leer-werk stages” van maximaal een half jaar. Het is de vraag of die nieuwe leer-werk stages werkelijk nieuw zijn, in die zin dat je er weliswaar werk in doet “met behoud van uitkering”, maar dat je ook een scholingstraject volgt. Een traject waarbij je kennis en vaardigheden opdoet die je kansen op de arbeidsmarkt vergroten. Of is het oude wijn in nieuwe zakken en stelt de scholing in veel gevallen niets voor en is het zodoende gewoon dwangarbeid gebleven? Recente ervaringen van mensen die op de Laarderhoogtweg te werk zijn gesteld, wijzen erop dat er in de praktijk niet veel veranderd is.

Straftrajecten

Het blijken nog steeds straftrajecten voor bijstandsgerechtigden waarbij ze onder zware druk worden gezet met dreigementen over stopzetting van de uitkering. Ze worden rechteloos gemaakt en sommigen gaan daar vervolgens aan onderdoor. En leren doen ze er niets. Er is nog steeds een combinatie van angst en verveling. Er bestaat nog steeds een soort getrapt strafsysteem voor baanlozen. Eerst een externe leerstage, en mislukt dat, dan word je naar de Laarderhoogtweg gestuurd. En mislukt dat ook, dan ga je soms naar het strafkamp “Vinkebrug”, ook al behoor je niet tot wat genoemd wordt “de top 600 criminelen”.

Maar ontegenzeggelijk is er met de komst van de SP-wethouder wel iets veranderd in het reïntegratiebeleid. Zo weigert hij de verplichte “tegenprestatie”, voor mensen die kansloos zijn op de arbeidsmarkt, uit te voeren zoals het staatssecretaris Klijnsma voor ogen staat. In plaats daarvan stuurde hij ambtenaren op pad naar buurthuizen en dergelijke. Die gingen daar vriendelijke gesprekken voeren met bijstandsgerechtigden. De baanlozen mochten met eigen voorstellen komen. Ze werden in de gelegenheid gesteld om over hun problemen te spreken en over oplossingen na te denken zonder dat ze op een zinloze manier in allerlei projecten werden geduwd en onder druk werden gezet. Dat zijn de bijstandsgerechtigden die niet ingedeeld worden in de categorie “kansrijk op de arbeidsmarkt”, want die worden heel anders behandeld.

Verleden

Maar, zoals gezegd: niet alles is veranderd in het beleid. En veel ambtenaren en andere betrokkenen willen liever niet meer aan het verleden worden herinnerd. Sommigen die in het verleden na misstanden of malversaties in de reïntegratiebussiness op een zijspoor werden gezet, hebben inmiddels weer hoge functies binnen of buiten het gemeentelijk apparaat, soms elders in de gemeentelijke organisatie, soms ook in de reïntegratie-industrie. Weliswaar heeft de gemeente de samenwerking met stichting Herstelling grotendeels opgezegd, maar de stichting en haar directeur zijn nog steeds ‘alive and kicking’, blijkens de website die nog steeds in de lucht is. Vroeger liepen de gemeentelijke projecten en de projecten van stichting Herstelling aan de Laarderhoogtweg en elders door elkaar. Als baanloze wist je vaak niet met wie je te maken had. Dat is nu niet meer zo.

Interpretatie van de geschiedenis

Op de website van de stichting staat nu een geheel eigen interpretatie van de geschiedenis. De samenwerking zou opgezegd zijn omdat er een nieuwe SP-wethouder was gekomen die een geheel ander reïntegratiebeleid met andere prioriteiten wilde, en dat stichting Herstelling daar niet in paste. Niet helemaal onwaar misschien, maar hooguit een klein gedeelte van de waarheid. De geconstateerde misstanden hebben een minstens even grote rol gespeeld. De stichting heeft haar website geheel opgeschoond. Over voorgaande jaren is niets meer terug te vinden. Ook zij willen liever niet teveel aan hun verleden worden herinnerd. Gelukkig hebben we de websites van de Bijstandsbond en van Doorbraak, en ook de berichtgeving in onder andere Het Parool om de geschiedschrijving van de stichting wat aan te vullen. En zoals je misschien wel weet: wat eenmaal op internet staat, gaat er nooit meer vanaf. Kopieën van oude websiteversies door de jaren heen zijn te vinden in de “Way back machine”. Daar is te zien dat stichting Herstelling voor het eerst in 2000 een website lanceerde.

Voortgezette samenwerking

Blijkens de website van de stichting werkt men nog steeds samen met de gemeente in het project “Vinkebrug”. Dat project was oorspronkelijk bedoeld voor wat ze “criminele jongeren” noemen, maar heeft zich uitgebreid tot “mensen met ernstige gedragsproblemen” en “onaangepasten”. Van de website: “Het traject is praktisch van aard, strak georganiseerd en kent een no-nonsense aanpak. De duur van het traject is afhankelijk van de vorderingen van de deelnemer.” Met andere woorden: als je daar zit, kan je er geen peil op trekken hoe lang het gaat duren. De werkwijze wordt de “Vinkebrug methode” genoemd, als vervolg op de “methode Herstelling” die aan de Laarderhoogtweg werd uitgevoerd. Uit de website blijkt dat er beslist niet alleen mensen uit die beruchte “top 600 criminelen” te werk worden gesteld. Er zijn ook baanlozen bij die bijvoorbeeld op de interne leerstages op de Laarderhoogtweg conflicten hebben gehad, en mensen met wat “gedragsproblemen” wordt genoemd, en die dan voor straf naar de Vinkebrug worden gestuurd. De deelnemers kunnen bij niet verschijnen een huisbezoek verwachten en er wordt gedreigd met sancties. Concrete scholing om je kennis en vaardigheden uit te breiden is er niet. Van de website: “De werkzaamheden zijn eenvoudig, afwisselend en vinden vooral plaats in de buitenlucht. De werkzaamheden worden afgewisseld met sportlessen, fitness, zwemmen en PT-training, waarbij gefocust wordt op groepsprocessen, communicatie en de onderlinge samenwerking.”

Nieuw beleid

In een brief van 15 november aan de gemeenteraad laat het college van B&W weten dat de plannen voor het nieuwe reïntegratiebeleid steeds concreter worden. Men zegt dat de locatie aan de Laarderhoogtweg niet meer voldoet aan de eisen van het nieuwe beleid. Het praktijkcentrum zal verhuizen naar een locatie aan de Van der Madeweg 28. De locatie op de Laarderhoogtweg wordt per 1 juni gesloten. Op de hoofdvestiging aan de Van der Madeweg zullen de intakes plaatsvinden en daar zullen ook machines staan die elders niet aanwezig zijn. Daarnaast komen er kleinere vestigingen in Noord, Zuid en waarschijnlijk Nieuw-West. Het project heet “AmsterdamWerkt!” en de stadsdeel-locaties heten “NoordWerkt!”, “ZuidWerkt!”, en “Nieuw-WestWerkt!”. Daarnaast komen er “Zuid-OostWerkt!” en “OostWerkt!”. Aangezien de Van der Madeweg op de grens van Oost en Zuid-Oost ligt, komen daar ook de vestigingen van de stadsdelen Oost en Zuid-Oost. Op de verschillende vestigingen zal uitvoering worden gegeven aan de realisatie van interne leerstages, dus “werken met behoud van uitkering”.

Piet van der Lende