Schoonmakers Schiphol winnen aan arbeidsvoorwaarden en kracht
Maar de grootste overwinning is wel de groei van de kracht van de schoonmakers op Schiphol. Anderhalf jaar geleden waren bij acties van de vakbond van schoonmakers op Schiphol de ondersteunende activisten, waaronder die van Doorbraak, nog in de meerderheid. Nu worden de acties, die begin april escaleerden in vier dagen staken, gedragen door de schoonmakers zelf.
Schoon genoeg
In een paar maanden tijd hebben de organizers van FNV Bondgenoten met hun campagne Schoon Genoeg het aantal georganiseerde schoonmakers spectaculair doen groeien met een paar honderd leden. Dat betekent dat nu een ruime meerderheid van de ongeveer duizend schoonmakers op de luchthaven zich hebben aangesloten bij hun vakbond. Daarmee is die bond een kracht van betekenis geworden op het belangrijkste schoonmaakobject van Nederland. De tijd is voorbij dat de schoonmaakbazen en opdrachtgever Schiphol Group hun race naar beneden onderling konden uitvechten over de ruggen van de schoonmakers heen.
De groeispurt van de vakbond van schoonmakers is geen spontane opstand. Integendeel, hij is het resultaat van het investeren van veel tijd en energie van de organizers in deze werkers. Ze voerden honderden persoonlijke gesprekken over de problemen die de schoonmakers ervaren. Daarbij werd telkens benadrukt dat de sleutel tot de oplossing ligt in het samen sterk staan op de werkvloer. De organizers brachten werkers bij elkaar en leerden hen hoe ze stap voor stap hun krachten kunnen ontwikkelen door samen te werken.
Dat begon met het team voor team opbouwen van een meerderheid van collega’s, waaronder de meest gerespecteerden onder hen. Met kleine acties op de werkvloer wonnen de schoonmakers niet alleen kleine verbeteringen, maar vooral het geloof in eigen kunnen. Daarvoor moesten ze hun angst voor repressie van de baas overwinnen en omzetten in de waardige woede die mensen de kracht geeft tegenslagen te overwinnen. Een grote groep schoonmakers heeft die moeilijke stap gemaakt en dat is moedig. Want de intimidatiecampagne van de bazen ging zelfs op de stakingsdagen nog volop door.
Escalatie
In een paar maanden tijd hebben de schoonmakers de druk zo opgevoerd dat de schoonmaakbedrijven en Schiphol Group moesten toegeven. Met een aanzwellend aantal activisten werden steeds hardere acties gevoerd. In november 2008 werd een nieuwe hoge pief van de luchthaven nog vriendelijk verzocht om bij de aanbesteding duidelijke schoonmakervriendelijke kaders te stellen aan de biedende bedrijven. Door alle verantwoordelijkheid van zich af te schuiven, opende deze gladjakker de deur voor nieuwe acties en creëerde zo ongewild een uitstekende leerschool voor naar rechtvaardigheid hunkerende schoonmakers.
Door de druk beetje bij beetje op te voeren konden de schoonmakers stapje voor stapje wennen aan hun eigen krachten en daar steeds effectiever mee omgaan. En zo voorkwamen ze dat de grootste enthousiastelingen voor de groep uit renden, want daardoor kan er verdeeldheid in groepen ontstaan. Ook werd voorkomen dat de actieve bondsleden al te hard op hun bek gingen en voor altijd gedesillusioneerd raakten in het samen actievoeren. In dat proces zijn deze hardwerkende Randstedelingen enorm gegroeid.
Risico
Het is lang geleden dat vakbonden in Nederland gestaakt hebben buiten cao-trajecten om. Het lef van zowel de schoonmakers als de organizers en de voor de schoonmaaksector verantwoordelijke vakbondsbestuurders om zich, juist in tijden van crisis, vast te bijten in offensieve eisen verdient waardering. Eisen die mogelijk werden vanwege een toegenomen kracht door een flinke groei van de organisatiegraad. En dat verdient navolging.
De staking werd gewonnen ondanks dat slechts een substantiële minderheid van de schoonmakers daadwerkelijk tot het einde toe het werk heeft neergelegd. Een meerderheid van de schoonmakers sprak weliswaar steun uit voor de acties en sloot zich bij de vakbond. Maar het was een strategisch risico om dit bijzondere gevecht met een minderheid aan te gaan. Want als de moedige stakers hadden verloren, dan had de desillusie toegeslagen. Dan had elke volgende stap gevoeld alsof de frisse sprint langs de zee zou zijn gestrand in een overweldigend meer van drijfzand.
De slag is voor een groot gedeelte gewonnen in de media door het uitdragen van een consequente en heldere boodschap. Megamerken als Schiphol willen hun blazoen brandschoon houden en zijn dus als de dood voor elke negatieve publiciteit. Hoewel Schiphol Group als opdrachtgever natuurlijk een sterke verantwoordelijkheid heeft, probeerde zij de Teflon-tactiek: alle verantwoordelijkheid van zich af laten glijden. Naast de vervuilende hallen en toiletten werd echter ook het imago van de luchthaven steeds smoezeliger. Dat lukte via het goede gebruik van de grote aandacht van de media, die naarstig op zoek waren naar sprekende beelden van reacties op de economische crisis. De campagne Schoon Genoeg was de soundbite die perfect paste. Hoewel deze campagne al voor het uitbreken van de crisis was gepland, en het resultaat was van het werk van de organizers en de vakbondsactivisten samen, heeft hij een belangrijk voorbeeld gegeven dat het ook nu mogelijk is om offensieve campagnes voor uitgebreide sociale rechten te voeren en te winnen. Als je maar organiseert!
Anti-racisme
De schoonmakers op Schiphol komen net als de vliegtuigen uit alle hoeken van de wereld. Dat juist zij zich hebben verenigd en samen hun positie hebben verbeterd, is een belangrijke les voor anti-racisten die niet willen blijven steken in louter een morele veroordeling van racisme. In dit Nederland worden groepen mensen door zelfbenoemde “autochtonen” geallochtoniseerd en daarmee symbolisch naar de rand van de samenleving geduwd. De etnisch en raciaal zeer diverse groep schoonmakers hebben macht opgebouwd op basis van een gedeelde ervaring aan de onderkant van de arbeidsmarkt, waar de rest van de samenleving op leunt. Met die macht kunnen ze het allochtoniseringsproces tegengaan en een plek midden in de samenleving opeisen. Ook is een begin gemaakt met het wegwerken van het onderlinge racisme en de kleurhiërarchie.
Een afvaardiging van de vakbond van de schoonmakers is naar het deportatiecentrum op Schiphol gegaan om de strijd van een aantal hongerstakers tegen uitzetting te steunen. Dat was voor sommige schoonmakers erg emotioneel vanwege de herkenbare situatie van bestaansonzekerheid veroorzaakt door het ontbreken van voldoende verblijfspapieren. Daarmee bevestigden ze nogmaals dat het een vakbond om meer kan en zou moeten gaan dan alleen de centen. Op zijn sterkst is de vakbond een sociale beweging van werkers die zich richt op het collectief verbeteren van de kwaliteit van ons hele alledaagse leven, waar solidariteit een essentieel onderdeel van is. Het samen strijden voor sociale rechten is de beste manier voor migranten om te leren hoe de Nederlandse samenleving in elkaar zit en om een plek midden in de samenleving te veroveren. Dat is heel andere koek dan de verplichte, vernederende en disciplinerende inburgeringscursussen.
Uitdagingen
De FNV-bonden bevinden zich al jaren in een spagaat tussen twee visies. Er is de visie van de bond als een dienstverlenend non-profit bedrijf dat cao-fabrieken beheert en rechtsbijstandverzekeringen aanbiedt, een soort sociale ANWB dus. Daarnaast is er de visie van de FNV als een strijdbare arbeidersbeweging. De eerste visie is al jaren dominant in Nederland Polderland. Maar met de overwinning van de schoonmakers hebben de voorstanders van de tweede visie aan kracht gewonnen. De organizing-methode is daarbij van groot belang. Die heeft aangetoond dat de vakbond nieuwe mensen kan aanspreken, juist ook in sectoren waar niet georganiseerd zou kunnen worden. Dat is een uitdaging. Maar het is de vraag of de FNV-leiding de recente successen puur cijfermatig gaat bezien – ledengroei! -, of als een noodzakelijke stap in de hervorming van de bonden richting organisaties van en voor strijdbare en sterke werkers die hun kracht gebruiken door elkaar te vinden op de werkvloer.
Ook de kleur van de bond van schoonmakers vormt een uitdaging. Nu zitten er op de belangrijke plekken binnen de bond veel meer witten dan het geval zou zijn bij een goede afspiegeling van de leden. Om aan dit ongewenste, mogelijk onbewuste maar niet minder kwalijke, voortrekken van witten een einde te maken, is het belangrijk om bij de nieuwe vacatures meer betaalde krachten vanuit de gemeenschappen van de schoonmakers aan te nemen.
Volgende stap
Het organizingteam is nu bezig Schiphol goed achter te laten en nieuwe te organiseren schoonmaakbedrijven in kaart te brengen. Dat is het begin van de volgende klus: het opkomende gevecht voor een nieuwe cao. Wanneer dat in volle vaart raakt, zal blijken hoe sterk de schoonmakers op Schiphol zijn als ze op eigen benen staan. Verenigd in hun organizing-comité, puttend uit een schat aan ervaringen en met een enorm gegroeid zelfvertrouwen is één ding zeker: ze staan er sterker voor dan ooit!
Lees meer over het concrete verloop van de acties in: “ Schiphol-schoonmakers hebben er schoon genoeg van”, Willem Dekker.
Bob I. Wester