Social Impact Bonds: disciplineringssysteem tegen mensen aan de onderkant van de samenleving
Ben jij baanloos, bijstandsgerechtigd, ongediplomeerd schoolverlater, dakloos, vluchteling, ernstig ziek, schuldenaar of ex-gedetineerd? Dan is de kans groot dat je gedurende je schuldhulp, inburgering of reïntegratie voor een bank, zoals de Rabobank, een zorgverzekeraar, zoals het CZ, of een subsidiefonds, zoals het Oranje Fonds, moet werken. En nee, de financiële opbrengsten gaan niet naar jou of naar een collectieve pot, maar via de overheid naar particuliere kapitaalbezitters. Dit proces van zogeheten Social Impact Bonds is gestaag in opmars. Tegen deze privatisering en kapitalisering en tegen de verdergaande disciplinering van arm gemaakte mensen dienen we ons met hand en tand te verzetten.
| This text in English |
Bij het uitpluizen van de uitbuitconstructie Flextensie zien we dat de Rabobank Foundation onder andere in Zaandam het een en ander voorfinanciert. We staan daar niet zo bij stil totdat eind januari 2018 de gemeente Veldhoven met veel bombarie een Social Impact Bond (SIB) aankondigt: “Investeerders financieren de inburgering van statushouders”. De Rabobank Foundation blijkt ook dit project te voorfinancieren. Vluchtelingen die moeten inburgeren, blijken daartoe zo goed als zelf een speciaal opgerichte “startup” te moeten draaien. Deze constructie wordt in de mainstream alom geprezen: “Wat goed, zeg, het bedrijfsleven gaat doen wat de zich terugtrekkende overheid nalaat…”. Ook D66-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Wouter Koolmees ziet wel brood in deze en andere SIBs.
In maart 2018 brengt de gemeente Venlo naar buiten dat er “de komende twee jaar 50 bijstandsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt” aan een baan worden ‘geholpen’ in een constructie met de ‘sociale’ onderneming Rendiz. Uiteraard rinkelen de alarmbellen bij deze aankondiging van een tewerkstellingsproject én de vermelding van de Rabobank Foundation. En jawel, daar is die Impact Bond weer.
| Wat is een Social Impact Bond (SIB)?
Een onderneming of organisatie ‘krijgt’ geld van private investeerders (banken en fondsen), al dan niet na een aanbestedingsprocedure waarin een ondernemer het inhoudelijke deel van een SIB bedenkt. Met dat geld gaat een lokaal of landelijk overheidssproject worden uitgevoerd, met een gemiddelde looptijd van twee tot vijf jaar en bedoeld voor mensen aan de onderkant van de samenleving. Dat zijn integratie- en reïntegratietrajecten. De gemeente of landelijke overheid sluit van tevoren een contract af met makelaars of andere intermediairs die op hun beurt investeerders zover krijgen dat ze beleggen in zo’n project. Een gemeente of landelijke overheid levert de “doelgroepen” aan bij de uitvoerende organisatie. Ook worden er doelen gesteld, want resultaten wegen zwaar binnen een SIB. Bijvoorbeeld: tien bijstandsgerechtigden moeten binnen drie jaar aan een baan komen. Een SIB wordt gemonitord en het resultaat wordt getoetst door zogenaamd onafhankelijke beoordelaars, zoals wetenschappers van een universiteit, een onderzoeksbureau of wie dat dan ook mag doen. Op deze manier wil men malafide praktijken voorkomen en zogeheten “social impact” meten. Als het doel wordt behaald, dan wordt het geleende kapitaal met rente – vanuit besparingen op uitkerings- of andere budgetten – door de gemeente of landelijke overheid terugbetaald aan de private investeerders. Mislukt een SIB en wordt het resultaat dus niet behaald, dan ligt het verwaarloosbare risico bij de investeerders. SIBs worden verkocht als “investeren om een maatschappelijk probleem op te lossen”. Naast Social Impact Bonds zijn er ook Health Impact Bonds, Humanitarian Impact Bonds en Development Impact Bonds. Wereldwijd zijn er momenteel een paar honderd van dit soort Impact Bonds. |
Ook Den Haag waagt zich aan de Impact Bonds. Sinds 2017 loopt daar de Health Impact Bond (HIB) “Sociaal Hospitaal”. Deze HIB is erop gericht om 250 “multi-probleemgezinnen” te ‘helpen’ met hun “problematische” schulden. Deze Impact Bond wordt gefinancierd door zorgwoekeraar CZ, die de investering doet om de “zorgconsumptie” en “ondersteuningskosten” van de gezinnen te verminderen via het inzetten op “bestaanszekerheid”.
No cure, no pay
Met Impact Bonds wordt er door superrijke banken, privé- en maatschappelijke fondsen (al dan niet met ANBI-status) en kapitale ondernemingen, zoals CZ, geld geïnvesteerd in disciplineringsprojecten voor mensen aan de onderkant van de samenleving. De doelen van de Impact Bonds zijn bewust klein. Daarmee zijn de risico’s zo goed als nihil, en is een succes dus al snel behaald. Het schijnt dé constructie voor de lokale en landelijke overheid te worden om geld te onttrekken aan collectieve voorzieningen en daarmee aan de mensen die een beroep doen op die voorzieningen. De besparingen op bijvoorbeeld een toch al zwaar bezuinigd uitkeringsbudget vloeien met de Impact Bonds namelijk niet terug naar de gemeentekas, maar naar de investeerders. Ook de opbrengsten voor de uitvoerders van de Impact Bonds zullen niet onaardig zijn. Daarnaast moeten die bedrijven of organisaties een project ook een beetje leuk optuigen met banen voor extra toezichthouders, werkbegeleiders, onzincoaches of bijvoorbeeld een leuk pandje om de “doelgroep” gedurende het project in onder te brengen.
“No cure, no pay” is al langer gebruikelijk in de nog altijd booming integratie- en reïntegratie-industrie. Maar de nadruk op meetbaar resultaat wordt met de Impact Bonds nog wat vetter aangezet. Niet alleen het resultaat wordt getoetst, maar ook de wijze waarop een SIB wordt opgezet en uitgevoerd. Dat wordt gemonitord door zogenaamd onafhankelijke onderzoekspartijen, zoals bijvoorbeeld de Erasmus Universiteit.
Terug naar de markt
In het verleden werd er door de overheid veel geld rechtstreeks aan grote en kleine reïntegratiebedrijven gegeven. Binnen de SIB-constructie nemen particuliere investeerders dat voor hun rekening. Na behaald resultaat keert de gemeente geld uit aan de investeerders. Het is pure winst voor een gemeente om investeerders reïntegratie- en andere trajecten te laten bekostigen. Het regime en de repressie blijft in handen van de lokale en landelijke overheid. De trajecten kosten de gemeenten in eerste instantie geen drol. Gemeenten en landelijke overheid “ontzorgen” zichzelf daarmee, doordat ze niet in hun eentje de integratie en reïntegratie van arm gemaakte mensen hoeven te organiseren. Dat wordt nu weer nadrukkelijker bij marktpartijen neergelegd.
Het is zeer waarschijnlijk dat Impact Bonds nog meer uitbuitconstructies in de hand werken. Er is binnen het SIB-systeem voor bijstandsgerechtigden hoe dan ook sprake van loondrukkende maatregelen, aangezien de baanlozen zonder loon en arbeidsrechten te werk worden gesteld, in een poging om gedurende een SIB-traject aan een baan te komen door werkervaring op te doen via leerwerkplekken, stages, enzovoorts. Hoe makkelijk kan het voor de uitvoerders worden om uiteindelijk het beoogde resultaat te behalen? Regel tegen het einde van een SIB-project voor een paar bijstandgerechtigden wat tijdelijke en slecht betaalde flexbaantjes bij een bank, en voila: het doel is behaald en de winst is voor de investeerders en de overheid.
Oude wijn in nieuwe zakken
De lijst met Nederlandse Impact Bonds is groeiende (zie overzicht onderaan). Veel gemeenten en ondernemers zijn al bezig met Impact Bonds. Of ze tonen buitengewoon veel interesse in deze neo-liberale constructies, daarin aangemoedigd door landelijke en Europese overheden. En het lijkt er sterk op dat er ruim baan wordt gemaakt voor alle kapitaalkrachtigen om zich vergaand te bemoeien met het leven van kwetsbare en arme mensen zonder macht. Immers, het beleggen van geld in gemarginaliseerde groepen (lees: het samen met de overheid uitbuiten van die groepen) verhoogt de sociale status van die investeerders. Het zal ook vast heel goed voelen voor private beleggers, fondsen, bedrijven en banken om de schijn te kunnen ophouden dat ze “maatschappelijk verantwoord” bezig zijn.
Social Impact Bonds en andere Impact Bonds worden bejubeld als dé manier om baanloosheid en armoede aan te pakken. Maar wat verandert er nu wezenlijk voor bijstandsgerechtigden, baanlozen, schuldenaren, zieken, vluchtelingen en anderen die moeten meedoen in een SIB of HIB? Niets, want de projecten lijken als twee druppels water op de bestaande integratie- en reïntegratietrajecten. Mensen moeten nog steeds leren solliciteren, een cursus of workshop volgen en testen doen om te bedenken wat hun “droombaan” of “droomonderneming” is. Ze moeten leren budgetteren en leren om op tijd hun rekeningen te betalen. Ze moeten de Nederlandse taal en de veronderstelde Nederlandse normen en waarden leren. Ze moeten leren hoe ze hun baan kunnen behouden of hoe ze aan een nieuwe baan moeten komen. Ze moeten leren wat een “gezonde levensstijl” is. Oude wijn in nieuwe zakken dus, met geld van particuliere investeerders.
Binnen de constructie van Impact Bonds zijn mensen gecategoriseerd. De “doelgroep” wordt als “bussinesscase” op risico en potentiële opbrengsten geanalyseerd, maar nog altijd individueel onder druk gezet om te presteren. Die psychologische druk zal toenemen, aangezien er bij Impact Bonds meer belanghebbenden baat hebben bij een positief resultaat. Bijstandsgerechtigden moeten daarbij niet alleen hun casemanager, werkbegeleider en andere baanlozenexploitanten tevreden houden, maar ook de investeerders. Het is goed voorstelbaar hoe huidige en toekomstige investeerders een inhoudelijke vinger in de pap gaan steken. Zij willen hun beleggingspakketjes verzekerd zien van een goede uitkomst en hebben daarnaast een eigen agenda, die vrijwel altijd naadloos aansluit op die van de uiterst rechtse neo-liberale kabinetten van de afgelopen jaren.
Bart de Baan
Puk Pent
| Impactbonds in Nederland
1. Social Impact Bond: Buzinezzclub Rotterdam – baanloze jongeren (2013) 2. Social Impact Bond: Buzinezzclub Utrecht – baanloze jongeren (2015) 3. Sociale Impact Bond: Werkplaats Rotterdam Zuid – bijstandsgerechtigden (2015) 4. Social Impact Bond: The Colour Kitchen, Utrecht – baanloze jongeren/ongediplomeerde schoolverlaters (2015) 5. De eerste landelijke Social Impact Bond: Werk na Detentie – baanloze ex-gedetineerden (2016) 6. Social Impact Bond: Buzinezzclub Eindhoven – baanloze/bijstandsgerechtigde jongeren (2016) 7. Social Impact Bond: Boas Werkt, Enschede – bijstandsgerechtigden (2016) 8. Health Impact Bond: Den Haag, Sociaal Hospitaal – gezinnen (2017) 9. Health Impact Bond: Utrecht – kankerpatiënten “reïntegreren” (2017) 10. Social Impact Bond: Veldhoven/IamNL – bijstandsgerechtigde vluchtelingen (2017) 11. Social Impact Bond: Venlo/Rendiz – bijstandsgerechtigden (2018) 12. Social Impact Bond: Hengelo, Eindhoven, Enschede, Amsterdam, Utrecht, Leiden – Disciplinering Jong Volwassenen (2018) |
Goed dat jullie dit aan het licht brengen en aan de kaakstellen. In België zien we een gelijkaardige evolutie. In Gent groeide verzet tegen een SIB in een kansarme wijk en hebben we met middenveld, academici en bezorgde burgers een dag van debat en discussie gehouden. Het is zorgwekkend, zowel naar de kwetsbare groepen waar deze praktijken winst uit willen halen als voor de bestaande fragiele sociale initiatieven in de buurt.
De propaganda is heel effectief, noem het sociaal maar doe het tegenovergestelde. Asociaal dus.
De hele bedoeling van de afgelopen kabinetten is simpelweg het afschaffen van de CAO en minimumlonen. De consequentie zal zijn terug naar de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. De grote meedrerheid van de Nederlandse bevolking zal in bittere armoede rechteloos hun leven moeten gaan slijten. Uiteindelijk gaat het automatisch leiden tot volksopstanden en in het ergste geval, een oorlog. Het is een dejavu namelijk. Wat we nu meemaken is ook als in de negentiende en twinstigste eeuw voorgevallen.
Armoede en rechteloosheid onder een groot gedeelte van de bevolking heeft nog nooit voor een betere veiligere en rijkere maatschappij gezorgd. Neem de VS als belangrijkste voorbeeld hoe het niet moet, en trek daar lessen uit. Wij gaan heel snel naar een maatschappij toe zoals die in de VS is. Een ieder voor zich, en een god voor alleen maatschappij.
Condor
@Hans, Om welke SIB ging of gaat dat? Duo for a Job?