Soevereinen: de heilige wet en juridische tovenarij

“Ze doen het vreemde verzoek bij de Belastingdienst om hun ‘geboortemiljoenen’ terug te storten, weigeren belasting te betalen en intimideren deurwaarders die beslag komen leggen op hun spullen vanwege openstaande rekeningen”, zo promoot RTL in een tweet hun artikel: “’Autonomen’ luisteren naar niets of niemand – en dan staat de deurwaarder op de stoep”. Als jurist zou je hier een hoop over kunnen zeggen. Je kan wijzen en lachen en alle claims “debunken”. Maar dat ga ik niet doen. Ik ga uitleggen waarom ik begrijp wat deze mensen moeilijk vinden, en wat we van ze kunnen leren.

Allereerst een disclaimer: ik ben geen strafrechtjurist of constitutioneel jurist. In veel van deze zaken heb ik me niet gespecialiseerd. Maar de verwarring die deze mensen doormaken, maak ik vaker mee als ik praat over wet en recht, vandaar dit artikel.

Wat deze mensen (en de meesten van ons) weten, is dat we in een rechtsstaat leven. In een rechtsstaat is niet de mening van een leider van belang, maar de wet. De wet gaat boven alles, en ook de staat dient zich aan de wet te houden. De wet is geschreven en voor iedereen kenbaar.

Wie ooit een juridisch drama (lees: fictie) heeft gezien of gelezen, weet hoe een juridisch gevecht eraan toegaat: twee advocaten gooien over en weer de teksten van wetten en regels, waaruit blijkt dat hun cliënten iets wel of niet mochten doen. Vaak met complex taalgebruik.

Voor een buitenstaander heeft het juridisch beroep wel iets weg van toverkunst: door de juiste (soms Latijnse!) spreuken op het juiste moment in te roepen, kan je de wereld veranderen. Het is een toverkunst die veel mensen zelf zouden willen leren.

In feite zijn dat autonome burgers: mensen die zich willen beroepen op een hogere macht, en in de wet die hogere macht zien. Ze verschillen weinig van andere mensen die hun toevlucht zoeken in samenzweringstheorieën. Vaak gaat het om kwetsbare mensen die iets verloren hebben.

En zoals in elke samenzweringsbeweging zwemmen schurken met de stroming mee, of drijven zelfs de stroming aan. Zoals Jeanette Lohuis, die op haar website allerlei documenten en cursussen aanbiedt, natuurlijk tegen betaling.

De website van Lohuis ziet er netjes uit, en ze gebruikt veel “officiële” taal: Latijn en grote woorden. Dit wordt ook wel “overtuiging via indirecte route” genoemd: je overtuigt iemand met vertoon, niet met inhoud. Het doelwit van deze zwendel kan de inhoud niet beoordelen.

Dus zo wordt het idee gecreëerd dat de wet heilig is, en dat je je simpelweg op die heilige kracht kan beroepen door de juiste woordjes te zeggen en de juiste formulieren in te dienen. Dat de wet draait om het gebruik van taal. Maar elke jurist weet: die taal is maar één aspect.

Als je als jurist een advies geeft, dan kijk je zeker naar taal. Maar het doel is niet om de juiste toverwoorden te vinden. Het doel is om te kijken wat voor uitspraak een rechter waarschijnlijk gaat doen. Want dit vergeten soevereinen: de wet handhaaft zichzelf niet.

De wet, de verzameling van wet- en regelgeving, is alleen de wet voor zover deze gehandhaafd wordt. En als jij een interpretatie hebt van de wet, dan maakt het niet uit hoe je die verdedigt: als de rechterlijke macht het niet met je eens is, gaat niemand die terugfluiten.

Die rechterlijke macht kijkt naar taal, maar elke rechtenstudent weet dat de rechter veel meer meeweegt: bedoeling van de wetgever, context, voorspelbaarheid, en bovenal: pragmatiek. Daarom zal geen enkele rechter bepalen dat iemand vrij is van alle wetten.

Eén van de mythen waar soevereinen in geloven is dat de Nederlandse overheid in 1940 de Grondwet schond en daarom illegitiem is. Het maakt niet uit of dat waar is; de Nederlandse overheid heeft duidelijk de macht in Nederland, en magische woorden gaan dat niet veranderen.

Deze samenzweringstheorie is zoals zo veel anderen: kwetsbare mensen worden misbruikt door zwendelaars, die mensen nog verder ruïneren door hen letterlijk magische spreuken aan te smeren. Gestoeld op gevoelens die al in de samenleving bestaan: de wet is heilig, wees sceptisch.

Dus wat kunnen we leren: de wet is niet de wet omdat die bestaat uit magische spreuken: de wet is de wet omdat die op een bepaalde manier wordt gehandhaafd. Zelfs als je denkt dat een gevangenis “illegitiem” is, dat maakt de gevangenis niet minder echt.

Wie meer wil leren over Sovereign Citizens in andere landen kan dit filmpje bekijken. Of deze, als je minder lang de tijd hebt.

Ik kreeg de vraag: “Interessant, maar als ik je goed begrijp, hebben ze dus juridisch (tovertaal) misschien ergens diep weggestopt wel een punt. Maar rekenen ze buiten de daadwerkelijke macht die een staat gewoon heeft?”

Voor het overgrote deel niet, maar dat komt omdat soevereinen echt geheel los zijn van de realiteit. Ze halen er dus allerlei vreemde dingen en interpretaties bij, en laten ook juist veel woorden weg. Sommigen zien een samenzwering in het feit dat je voor de rechter “verschijnt”. Maar er zijn natuurlijk wel andere mensen (niet-soevereinen) die de wet op een bepaalde manier lezen, die je moet teleurstellen omdat de praktijk nu eenmaal anders is.

Overigens belangrijk: deze mensen heten “soevereinen”, niet “autonomen”. De term “autonomen” omschrijft een compleet andere politiek. Autonomen geloven niet dat de staat macht zou moeten hebben, maar erkennen wél dat de staat macht heeft (en gebruiken dus geen taaltovenarij).

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Twitter.)