SP-rapport laat zien dat dwangarbeid oprukt

Cover van het rapport.
Cover van het rapport.

Wat er staat in het recente SP-onderzoek “De bijstandsgerechtigde aan het woord”, was voor een deel allang bekend. Belangenorganisaties maken al jaren duidelijk en ook andere onderzoeken tonen steeds opnieuw aan hoe beroerd de positie van werklozen is. Maar het SP-rapport, dat is gebaseerd op een van april tot juli gehouden enquête onder zeventienhonderd bijstandsgerechtigden, bevat ook nieuwe bevindingen. Het toch wel schokkende rapport geeft waarschijnlijk een vrij getrouw beeld van de ervaringen van honderdduizenden bijstandsgerechtigden.

Bijstandsgerechtigden worden door de rest van de maatschappij vaak met de nek aangekeken. De uitkering is te laag om van rond te komen. Bijna de helft van de werklozen is ziek of arbeidsongeschikt, terwijl Sociale Zaken daar weinig of geen rekening mee houdt. Werklozen zijn onvoldoende op de hoogte van mogelijke aanvullende inkomensmogelijkheden en worden daar ook niet over voorgelicht, want dat zou de gemeenten teveel geld gaan kosten. Gemeentelijke diensten leveren sowieso geen maatwerk, want bijstandsgerechtigden worden als nummers behandeld en krijgen geen effectieve ondersteuning bij het zoeken naar werk. Gemeenten maken er misbruik van dat het overgrote deel van de bijstandsgerechtigden graag aan het werk wil en daar ook voortdurend naar op zoek is. Met mooie beloften die nauwelijks worden nagekomen, zetten gemeente-ambtenaren veel werklozen namelijk aan de dwangarbeid, waarbij ze zonder arbeidscontract en ver onder het minimumloon moeten zwoegen voor hun uitkering.

De meerderheid van die dwangarbeiders geeft aan geen enkel uitzicht te hebben op een betere positie op de arbeidsmarkt. Ze zitten al jaren in die situatie. Hun goede wil wordt op grote schaal misbruikt door hen in te zetten als extra goedkope arbeidskrachten, die anderen van de arbeidsmarkt moeten verdringen om zo door concurrentie de lonen omlaag te krijgen. In plaats van werkzoekenden te helpen om duurzaam uit de uitkering te komen wordt de meerderheid van de uitkeringsgerechtigden alleen maar onder druk gezet om zich suf te solliciteren. Er zijn nauwelijks vakopleidingen en cursussen en er wordt voortdurend gedreigd met sancties. Door voor het minste of geringste strafkortingen op te leggen hopen gemeenten werklozen uit de uitkering te pesten. Daardoor zien ze zich gedwongen om uit wanhoop het slechtste en laagstbetaalde flexwerk aan te nemen, een beroep te doen op hun naaste omgeving of hun spaarcenten op te maken. Als ze maar van het gelazer van de gemeentelijke uitkeringsbureaucratie af kunnen zijn. Al dit soort ervaringsverhalen treffen we ook aan in het SP-rapport.

Verdringing

Ronduit schokkend is het om in het rapport te lezen dat 21 procent van de respondenten onbetaald werkt voor de uitkering. Bijna een op de drie respondenten van die groep, namelijk 31 procent, doet dat zelfs al langer dan twee jaar. Zij blijven hiermee afhankelijk van de bijstandsuitkering en hebben geen mogelijkheid om door te stromen naar een betaalde baan. Daarmee is duidelijk dat het langdurig werken met behoud van uitkering al een hoge vlucht heeft genomen. Opmerkelijk is dat meer dan de helft van de respondenten die werkt met behoud van uitkering, namelijk 55 procent, werk verricht dat normaal gesproken door iemand in loondienst wordt gedaan. Vierendertig procent stelt dat het om additioneel werk gaat. Er is dus duidelijk sprake van verdringing van betaalde banen. Bijstandsgerechtigden werken in de groenvoorziening, in de huishoudelijke zorg, bij de kinderopvang, als receptionist, in de horeca en in de administratie en verkoop.

Zo’n driekwart van de bijstandsgerechtigden die werkt met behoud van een uitkering, namelijk 76 procent, laat weten dat er geen uitzicht is op een betaalde baan met een vast contract. Voor slechts 10 procent van de respondenten is er de mogelijkheid om via werken met behoud van uitkering uiteindelijk onafhankelijk van hun uitkering te worden. Het beleidsstreven van het werken met behoud van uitkering om mensen na zes maanden uit te laten stromen naar een baan op de reguliere arbeidsmarkt lijkt slechts incidenteel te worden behaald.

Strijd

De aanbevelingen van het rapport liggen in het verlengde van het bovenstaande. Wat tot nu toe niet wordt bereikt, dat moet volgens het SP-onderzoek eindelijk eens gaan slagen. Zo moet er rekening worden gehouden met de bestaande mogelijkheden van de bijstandsgerechtigden. Er moet maatwerk worden geleverd. Er moeten vakopleidingen worden opgestart. De voorlichting moet worden verbeterd. En nog meer van dat soort zaken. In het rapport wordt niet ingegaan op de nieuwe Participatiewet, waarbij zo’n anderhalf miljard euro op de Wajong, de WSW en de bijstand moet worden bezuinigd. Uit het rapport blijkt dat de gemeenten de verantwoordelijkheden van de steeds verder gaande decentralisatie onder druk van de bezuinigingen helemaal niet aankunnen. Bovendien komen de rechten van burgers door die decentralisatie zwaar onder druk te staan, waarbij iedereen ook nog eens verschillend behandeld wordt. Dat is uitermate onwenselijk. Zonder een zwartkijker te willen zijn, vrees ik dat met de komst van de Participatiewet en de zich nog sterker doorzettende decentralisatie over een paar jaar andere onderzoeken vallen te verwachten die aantonen dat het allemaal nog veel erger is geworden.

Tenzij… de werklozen in opstand komen tegen de bezuinigingen, de disciplinering, de dwangarbeid, tegen alles waar het allemaal om draait. Er bestaat een massawerkloosheid die nog steeds oploopt en er komen geen banen bij. Veel mensen worden ontslagen en veel vast werk wordt vervangen door flexwerk. De beleidsmakers proberen mensen aan de onderkant van de samenleving eronder te houden en klein te krijgen. Daartoe heeft men de neo-liberale strafstaat ontwikkeld, waarbij uitkeringsgerechtigden en anderen in een kwetsbare positie voortdurend worden gedrild en in de gaten worden gehouden. Na jarenlang te zijn gekoeioneerd wordt het de hoogste tijd dat werklozen zich gaan verzetten tegen dit soort onderdrukking. Gelukkig is de strijd tegen dwangarbeid de laatste tijd her en der al aardig op gang gekomen. Dat geeft hoop en inspiratie voor de toekomst.

Piet van der Lende