Strenge cohortaanpak van Amsterdamse bijstandsgerechtigden onder druk door coronacrisis

Op 11 en 12 maart vergaderde de Amsterdamse gemeenteraad over de zogenaamde cohortaanpak van mensen met een bijstandsuitkering. Erik van Erp, journalist van MUG Magazine, doet op de website van dat blad verslag van die vergadering: “Met een aantal banenplannen – onder meer op Schiphol (750 banen) en met ZuidOostWerkt (250) – in combinatie met de zogeheten cohortaanpak wil de gemeente het aantal bijstanders laten dalen van 40.000 begin 2019 naar 30.000 in 2022. Via de zogenoemde cohortaanpak krijgen de komende maanden alle bijstanders een oproep. Dat gebeurt per regio en met speciale aandacht voor specifieke groepen zoals jongeren, statushouders en 50-plussers. Deze aanpak loopt al ruim een jaar. Volgens wethouder Groot Wassink gaat het voortvarend. Onder jongeren van 27 tot 32 jaar in Nieuw-West en Zuidoost is er tot nu toe een uitstroom van 25 procent. Vóór de zomer volgen nieuwe cijfers. Begin dit jaar stond de teller op 38.725 personen in de bijstand.” Einde citaat. Dat was twee weken geleden.

Maar de dingen kunnen snel gaan. Op het spreekuur van de Bijstandsbond kwam een vrouw die in het kader van het banenplan op Schiphol was aangenomen om passagiers te begeleiden. Ze heeft één dag gewerkt. Toen werd ze weer ontslagen. Je moet de zichzelf als links afficherende GroenLinks-wethouder Rutger Groot Wassink nageven dat hij bij de presentatie van de strenge cohortaanpak waarschuwde voor toekomstige ontwikkelingen. Zijn uitgangspunt: we moeten alles op alles zetten om de mensen aan het werk te helpen, nu de economie groeit en bloeit. Want in de nabije toekomst kan er weer een crisis aankomen en worden de mensen misschien ontslagen of hebben ze geen kansen meer op de arbeidsmarkt.

Dat moment lijkt nu gekomen. Nu de economie praktisch is stilgevallen en velen hun baan zullen kwijtraken of in bedrijven werken die geen inkomsten meer hebben, zijn het vooral ook de ZZP-ers die geen vangnet hebben om op terug te vallen. Daarom maakten de ministers Koolmees, Wiebes en Hoekstra een pakket van zeven noodmaatregelen bekend.

Alles wordt vloeibaar

Een van die maatregelen is een tijdelijke uitbreiding van het Bijstands Besluit Zelfstandigen (BBZ), dat aan ZZP-ers de mogelijkheid biedt om gedurende een periode van drie maanden een beroep te doen op deze regeling in het kader van de Participatiewet. In tijden van crisis wordt alles vloeibaar. De decennialang onwrikbare partnertoets en vermogenstoets in de bijstand, waaraan niets werd veranderd, ondanks de eveneens al decennialange klachten van bijstandsgerechtigden over deze principes, worden plotseling volledig buiten werking gesteld in de nieuwe BBZ-regeling. Ook hoeft plotseling niet meer te worden voldaan aan de strenge beoordeling van de levensvatbaarheid van een BBZ aanvragend bedrijf. Ook de levensvatbaarheidstoets wordt buiten werking gesteld.

In een andere noodmaatregel blijken de allesdoordringende bureaucratie van de verzorgingsstaat (voor zover die nog bestaat) en ook het probleem van wachtlijsten simpel oplosbaar. Je maakt gewoon een andere, simpelere regeling. Dat gebeurde met de regeling voor werktijdverkorting. Een recordaantal bedrijven heeft 78.000 aanvragen gedaan. Terwijl in alle bureaucratische procedures de beschikbare ambtenaren jaarlijks eigenlijk maar 200 bedrijven zouden kunnen afhandelen. “De groei was voor de uitvoering bij het UWV niet houdbaar”, zei Koolmees. En hup, daar is een nieuwe simpele regeling. Het Noodfonds Overbrugging Werkgelegenheid, “een regeling die sneller, wendbaarder is en beter toegerust op de grote aantallen”.

Niet te vroeg juichen

Nu moeten we hierover ook weer niet te vroeg juichen, want Koolmees waarschuwde dat voordat de nieuwe regelingen echt ingaan, daar wel minstens enkele weken overheen gaan. Op een persconferentie erover zei hij: “Maar ik wil nog wel dit kwijt. We hebben een tijd nodig om deze regeling netjes neer te zetten, juridisch kloppend en de uitvoering goed te regelen. Loopt u dus niet morgen naar uw gemeente. Wacht nadere berichtgeving af. We zijn keihard bezig en we houden u op de hoogte.”

In de media en de politiek werd juichend gedaan over de zeven noodmaatregelen. Maar is het echt zo uitgebreid? Een van de andere noodmaatregelen: er komt een noodloket voor de tegemoetkoming in de vorm van een gift voor de eerste nood bij ondernemers die direct zijn getroffen door overheidsmaatregelen ter bestrijding van de coronacrisis en die hun omzet daardoor geheel of grotendeels zien verdwijnen. Het betreft een eenmalig forfaitair bedrag van 4.000 euro voor de periode van drie maanden en geldt alleen voor ondernemingen die qua type en sector aan bepaalde voorwaarden voldoen. Het geldt bijvoorbeeld voor horecaondernemingen. Nou, het lijkt me dat een horecaonderneming in een beetje drukke winkelstraat met die 4.000 euro een paar dagen de huur van het bedrijf kan betalen. Dat zet zoden aan de dijk. En pas op, ook de nieuwe BBZ geldt voor drie maanden. Daarna? Onzeker is, wanneer het coronavirus weg is, waar die voormalige ZZP-ers van moeten leven in een krimpende economie.

En Amsterdam?

Wat betekent dit voor de gemeente Amsterdam? In Amsterdam werken relatief veel ZZP-ers, van grafisch ontwerpers, organisatieadviseurs en cultuurmakers tot sekswerkers. “Amsterdam kan dit”, zegt Groot Wassink desgevraagd. Het betekent dat de enorme groep van 80.000 tot 90.000 Amsterdamse zelfstandigen veel makkelijker toegang krijgt tot inkomensondersteuning, oplopend tot 1.500 euro netto per maand. Naar schatting 20.000 ZZP-ers in Amsterdam leven nu al op het bestaansminimum of daaronder. Zij zullen een beroep doen op bijstand. “De regeling is versimpeld en uitgebreid waardoor het de facto een bijstandsuitkering voor ZZP-ers is geworden, zonder dat zij hun bedrijf hoeven op te geven.”

Inmiddels hebben al ruim 2.350 ZZP-ers een aanvraag gedaan. terwijl er in heel 2019 slechts 900 aanvragen waren. En dat ondanks de waarschuwende woorden van Koolmees, terwijl de nieuwe regeling nog niet eens is ingevoerd. Blijkbaar verkeren velen nu al in nood. We praten met die 80.000 ZZP-ers in nood over heel andere cijfers dan de terugloop naar 30.000 bijstandsgerechtigden waar de gemeenteraad het twee weken geleden nog over had.

Einde van de cohortaanpak

En de cohortaanpak en haar doelstellingen? De cohortaanpak was het nieuwe zeer strenge beleid van Groot Wassink. Ondanks mooie woorden over links beleid was dit het zoveelste project om mensen uit de bijstand te jagen. Iedereen werd opgeroepen, ook arbeidsongeschikten. Het veroorzaakte weer veel angst en stress bij mensen die niet kunnen werken. Bij de Bijstandsbond stromen de klachten binnen. Maar nu wordt alles anders.

Alle WPI-afspraken (afspraken met de sociale dienst) worden zoveel mogelijk telefonisch afgehandeld, tenzij doelmatigheid, rechtmatigheid én de eerste levensbehoefte van de burger anders vereisen. Schriftelijk verkeer richting de klant vanaf de werklocaties blijft doorgang vinden. Reïntegratie-trainingen en opleidingen vervallen tot nader bericht. In het kader van afspraken met externe partijen op het gebied van onder meer leerstages volgt de gemeente de werkwijze van die partijen, waarbij men ervan uitgaat dat zij de richtlijnen van de overheid volgen.

Dienstverlening in het kader van het Startproces (procedure bij aanvraag van een uitkering waarbij je meteen in een soort reïntegratietraject komt) en de cohortaanpak gebeurt zoveel mogelijk telefonisch, tenzij de professional op basis van recht- en doelmatigheid anders besluit. Oftewel: de dienstverlening wordt drie weken bevroren omdat de aanpak zich juist kenmerkt door intensieve fysieke dienstverlening. En er komen reorganisaties aan: de inzet op BBZ zal de komende dagen worden versterkt. De gemeente ziet ook het aantal aanvragen voor levensonderhoud fors toenemen. De inzet op die aanvragen zal de komende dagen daarom worden verhoogd.

De gemeente maakt nu een plan om te kijken hoe mensen die werkzaamheden hebben die stil komen te liggen, ingezet kunnen worden op plekken waar de prioriteit het hoogst is. De conclusie moet luiden dat men de theoretische mogelijkheid open houdt voor de klantmanager om te besluiten dat iemand op een locatie, bijvoorbeeld het stadsdeelkantoor, moet verschijnen voor een gesprek, bijvoorbeeld over toeleiding naar betaald werk. Ik vind het een schande dat het wordt overgelaten aan de klantmanager, dat deze onzekerheid bestaat en dat men niet gewoon besluit om alles te bevriezen. De oude manier van denken blijft voortwoekeren.

Piet van der Lende

(Dit artikel verscheen eerder op de site van de Bijstandsbond.)