Strijdbare protestactie van honderden vluchtelingen zonder papieren

Afgelopen dinsdag protesteerden in Den Haag zo’n vijfhonderd mensen tegen het op straat zetten van vluchtelingen. Uit Emmen, Vught, Crailo, Utrecht, Winterswijk, Nijmegen, Amsterdam en Heerlen waren honderden vluchtelingen bijeengekomen om een vuist te maken tegen de sluiting van de lokale nachtopvang voor dakloze mensen zonder papieren. Een kleurrijke manifestatie met veel spandoeken en protestborden, waarbij de afwezigheid van witten behoorlijk opviel.

“Ik was leraar van beroep, ik had genoeg geld om rond te komen. Maar ik moest vluchten voor de oorlog”, aldus de Somalische vluchteling Yasin, een van de organisatoren van het protest. “Vluchtelingen komen niet naar Europa voor een luxeleventje, we komen voor asiel. We zijn geen criminelen, we zijn mensen die de oorlog hebben overleefd. Zelfs de dieren hebben hier rechten, zij krijgen onderdak. Waarom de mensen dan niet?”

De manifestatie was georganiseerd door Vluchtelingen Op Straat, een zelforganisatie van voornamelijk Somalische vluchtelingen, ontstaan in juni toen de Utrechtse daklozenopvang zijn deuren sloot voor mensen zonder verblijfsvergunning. “Wij weten ook niet meer waar we mensen naar toe moeten sturen”, verzuchtte Margreet Jenezon, medewerkster van de Utrechtse steungroep STIL. “Mensen slapen nu echt in het park.” In juli stampte de nieuwe zelforganisatie in een paar dagen tijd een eerste manifestatie uit de grond, voor het Utrechtse gemeentehuis, om de bestuurders ertoe te bewegen om de nachtopvang toegankelijk te houden voor mensen zonder papieren. Tegen dit landelijke uitsluitingsbeleid werd in augustus ook al geprotesteerd in Rotterdam, door vluchtelingen uit Oezbekistan, Azerbeidjan en Armenië.

“Ik woon al 10 jaar in Nederland”, vertelde een minderjarige vluchteling dinsdag op het manifestatiepodium, “en ik ben al 19 keer verhuisd. Ik spreek de taal van mijn land van herkomst niet. Ik vraag om nog een keer te kijken naar mijn zaak.” “Ik ben nu illegaal”, liet een vluchteling uit Ethiopië weten. Dat was moedig, want de politie die op een kleine afstand stond toe te kijken, kon het ook horen. Een andere dappere vluchteling sprak over zijn vrees om teruggestuurd te worden. ”Ik ben homo”, durfde hij in het openbaar te verklaren.

Onder de actievoerders bevonden zich ook vluchtelingenondersteuners uit Den Bosch en Emmen, die met een paar bussen vol vluchtelingen naar Den Haag waren afgereisd. In deze gemeenten blijken veel vluchtelingen te worden gedumpt die uit de terugkeerlocaties Ter Apel en Vught op straat worden gezet. Lokale steunnetwerken kunnen de opvang van ‘geklinkerde’ vluchtelingen niet meer aan. “Ik heb al 59 mensen opgevangen in mijn huis”, verzuchtte iemand. “En het wordt alleen nog maar erger met het nieuwe beleid”, voorspelde een ander.

Een Iraanse vluchteling vertelde de aanwezige Doorbraak-activisten dat hij 10 maanden in Kamp Zeist had vastgezeten. Toen hij erg ziek werd, dumpten de bewakers hem op straat. “Het is je eigen verantwoordelijkheid om binnen 24 uur het land te verlaten”, werd hem te verstaan gegeven. Oftewel: “Zoek het maar uit met je ziek zijn”. Nu liep hij alweer een paar maanden vrij rond, met een gebroken vinger die hij zelf had gespalkt. Het ziekenhuis wilde hem alleen maar helpen als hij een legitimatiebewijs kon laten zien. Dat kon hij niet.

Nummers

De indrukwekkende verhalen en oproepen van vluchtelingen stonden in schril contrast met de woorden van de sprekers uit de parlementaire politiek. Het Utrechtse GroenLinks-raadslid Marry Mos durfde het beleid van de gemeente Utrecht doodleuk “succesvol” te noemen, omdat “ruim 50 procent terugkeert”. Dat juichverhaal was des te triester, omdat op 50 meter afstand van het podium een Iraanse vluchteling symbolisch een strop om zijn nek had gelegd, en een bordje “Ons wacht de strop in Iran” in zijn hand hield.

Het SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen beweerde dat “de coalitie vergeet dat je mensen als mensen moet behandelen, en niet als nummers”. Maar het is juist de bedoeling van Bruin I om vluchtelingen als nummers te behandelen, in navolging van vorige kabinetten. Als nummers bij streefquota van op te pakken illegalen, als nummers bij deportaties naar landen vol geweld en armoede, als nummers bij de afwijsmachine van de IND. De SP-er leek er vanuit te gaan dat Bruin I het keiharde beleid wel zal aanpassen, als men maar voldoende schrijnende verhalen krijgt te horen.

Helaas hield ondersteuner Jenezon een vergelijkbaar betoog. Ze stelde dat “de politici in Den Haag niet weten wat er gebeurt”. Maar beleidsmakers lezen ook kranten, kijken ook tv, hebben ook contact met de samenleving, en lezen bovendien de onderzoeken naar de leefwereld van mensen zonder papieren, die wetenschappers in opdracht of met geld van de overheid opstellen. Het probleem is niet dat politici een gebrek aan kennis hebben. Het probleem is dat de meesten moreel diep zijn gezonken en al jaren de uitgesproken wil hebben om mensen zonder verblijfsrecht uit te roken, op te jagen, op te sluiten en uit te zetten. Dat is een doelbewuste keuze van die politici. Het is gevaarlijk naïef om te verwachten dat het beleid verbeterd gaat worden, als we maar vaak genoeg wijzen op de verschrikkelijke leefsituatie van afgewezen vluchtelingen. Van Bruin I valt eerder een omgekeerde reactie te verwachten, zoals: “Blijkbaar werpt ons strenge beleid zijn vruchten af en wordt het al die illegalen te heet onder de voeten. Mooi zo. Dan rotten ze eindelijk op.”

Een krachtiger toespraak hield Helen Hintjes, medewerkster van het Institute for Social Studies (ISS): “Iedereen weet wat apartheid in Zuid-Afrika inhield. Maar apartheid, nieuwe apartheid, is ook hier te vinden, in de steden van Nederland, in de tram waar elke dag iemand kan worden opgepakt omdat hij geen legitimatiebewijs heeft, in het ziekenhuis waar mensen niet worden geholpen, omdat ze zich niet kunnen legitimeren, op scholen waar kinderen worden geweerd omdat ze geen verblijfsrecht hebben.”

Respect

Het is lang geleden dat mensen zonder verblijfsrecht zich openlijk op straat manifesteerden. Zelfs voor “legale” actievoerders staat de demonstratievrijheid onder grote druk. Mensen zonder papieren lopen uiteraard een verhoogd risico om tijdens of na een protestactie opgepakt te worden. Gelukkig bleef politierepressie tijdens deze manifestatie uit. Maar de rechts-populisten liggen op de loer en proberen mensen zonder papieren zoveel mogelijk te isoleren van mogelijke steun uit andere delen van de samenleving. Dat bleek uit Kamervragen die de PVV-ers Johan Driessen en Sietse Fritsma stelden aan het kabinet. Het zinde de partij niet dat de ontwikkelingsorganisatie Cordaid de manifestatie ook had ondersteund. De PVV-ers pleiten er zelfs voor om de overheidssubsidie aan Cordaid in te trekken. Naast rechtstreekse repressie moeten mensen zonder papieren en hun ondersteuners ook altijd rekening houden met dit soort indirecte intimidatie.

De organisatoren van de manifestatie verdienen veel respect. Het is bijzonder moeilijk om zoveel uitgesloten mensen uit heel Nederland bijeen te krijgen. Dat geldt zeker voor dakloze vluchtelingen die geen geld hebben om te reizen, en voortdurend op hun hoede moeten zijn voor de politie. Flink wat mensen durfden dan ook niet te komen. Dat honderden vluchtelingen desondanks wel deelnamen aan de manifestatie, zegt veel over de tijd en moeite die de organisatoren erin hebben gestoken om hen over de streep te trekken en in actie te laten komen. Hopelijk is deze manifestatie het begin van een stevige campagne van en voor mensen zonder verblijfsrecht. Want, zoals Hintjes terecht opmerkte, “we zullen moeten vechten om onze rechten te krijgen”. Daarom is het van groot belang dat een volgend protest nog groter en sterker wordt, met meer deelnemers, meer vluchtelingen met en zonder verblijfsrecht, meer ondersteuners, sympathisanten, familie, vrienden, kennissen, buren, en ook meer radicaal-linksen. “De nieuwste dijken worden gebouwd om vluchtelingen buiten te houden”, was te lezen op een protestbord. We moeten samen vechten om die dijken door te kunnen steken.

Mariët van Bommel