Toelichting op de geweldsvraag

Een viertal opmerkingen over “sociale vrede”, naar aanleiding van de arrestatie van Daniela Klette, geschreven door auteur Stephanie Bart. “Bart volgt in haar romans de sporen van verzet. Ook in haar recente verhaal ‘Erzählung zur Sache’ besteedt ze aandacht aan de tegenstelling tussen dominante maatschappelijke krachten en hun tegenstanders, in dit geval Gudrun Ensslin. We duiken in de sfeer van de Bondsrepubliek van 1972 en volgen vanuit het perspectief van Gudrun Ensslin wat het betekent wanneer een jong iemand met een intact geweten besluit de fascistische continuïteit van de Bondsrepubliek niet te accepteren”, zo schrijft haar uitgever. In Duitsland is al de nodige aandacht besteed aan haar boek, onder meer in een interessante podcast van de conservatieve Frankfurter Allgemeine Zeitung.

In reacties op mijn boek “Erzählung zur Sache” is er sprake van een reflex om mij, als auteur, van sympathie voor de Rote Armee Fraktion te beschuldigen of om mij tegen deze beschuldiging te verdedigen door te stellen dat dit niet klopt. Daarbij wordt stilzwijgend verondersteld dat het verwerpelijk is om met de Rote Armee Fraktion te sympathiseren omdat haar acties gewelddadig waren.

1. Geweld werkt door het toebrengen van lichamelijk, emotioneel en psychisch leed. Het veroorzaakt leed, leed is intrinsiek slecht: weg ermee! Vrij baan voor de geweldloze maatschappij. Hoe sneller, hoe beter. Samenlevingen die zich geweldloos reproduceren bestonden altijd al, ze worden wetenschappelijk onderzocht onder het begrip “vreedzame samenlevingen”. Ik onderschrijf hier nadrukkelijk het doel van een geweldloze samenleving, er is niets dat ik meer zou willen, en niets minder graag dan geweld. Ik wil absoluut een maatschappij waarin de “wreedheden in de sociale zekerheidssystemen”, die minister van Financiën Lindner bepleit, niet eens mogelijk zijn.

“Wreedheden in de sociale zekerheidssystemen” zijn geen specialiteit van Lindner, maar kenmerken van het kapitalisme, ze zijn niet bug, maar feature, niet een uitwas of een verstoring, maar een wezenlijk fundament van zijn maatschappelijke orde. Het geweld bestaat eruit mensen te scheiden van de vruchten van de aarde, via privé-eigendom van de aarde, zodat ze voor hun naakte overleving moeten zwoegen om een surplus op te brengen voor de privé-bezitters van de aarde. De aarde, dat is het niet aangegroeide deel van het lichaam van de mens, de basis van zijn bestaan, zijn bestaansvoorwaarde. Het afscheiden daarvan is een proces dat niet kan plaatsvinden zonder het uitoefenen van geweld, omdat het bestaan, om te kunnen bestaan, moet eten, aan de vruchten moet komen waarvan ze wordt afgescheiden (geen supermarktkassa zonder het geweldsmonopolie van de staat).

En vervolgens moet deze scheiding worden gehandhaafd, wat een permanente herhaling van geweld noodzakelijk maakt. En vervolgens moet er dan nog meer geweld worden gecreëerd tussen degenen die zijn afgescheiden. Ze moeten tegen elkaar worden opgezet, omdat ze met meer zijn dan degenen die hen onteigenen, en omdat ze gezamenlijk een einde aan hun moorddadige praktijken zouden kunnen maken. En dan moet er nog meer geweld worden gebruikt, want men kan de noodzakelijke arbeidskrachten niet afpersen wanneer men de overbodige laat eten, vandaar het verbod op eten uit supermarktcontainers. “Wie de hongerigen geen brood geeft, die wil de geweldsdaad” (Brecht 1931). En daarbovenop moet het noodzakelijke geweld voortdurend met de beroemde “economische groei” meegroeien, net zoals haar tegenstellingen en de schaal van ecologische vernietiging met haar meegroeien. Kortom, de privé-bezitters van de aarde betwisten alle anderen op effectieve wijze hun recht op bestaan door hun bestaansvoorwaarden te ontnemen. Privé-bezit van de aarde, dat is per definitie terrorisme: namelijk het verspreiden van angst en verschrikking. Welke angst en verschrikking kunnen verder gaan dan het ontnemen van de bestaansvoorwaarden? En die, om terreur te kunnen zijn, “verspreid” moeten worden over de hele samenleving, dat wil zeggen niet alleen gericht moeten zijn tegen individuen, bijvoorbeeld een miljardair, maar tegen de velen.

2. De geweldsbalans van de Rote Armee Fraktion, 34 doden in 28 jaar, staat tegenover de geweldsbalans van het door haar bestreden kapitaal. Dat is geen dag zonder oorlog en honger, dat zijn de massagraven in de Middellandse Zee en de Mexicaanse woestijn, dat zijn daklozen terwijl er huizen leegstaan, dat is de vernietiging van voedsel terwijl er honger heerst, dat is de extractie-industrie, dat is de vernietiging van de bestaansvoorwaarden van de mensheid en tal van andere levende wezens: dat is de ecocide. “… badend in bloed, druipend van vuiligheid – zo staat de burgerlijke maatschappij ervoor, zo is ze” (Luxemburg 1915). De burgerlijke maatschappij vormt de belichaming van geweld. De geweldsmiddelen die ze ontwikkelt, haar wapensystemen, haar systemen van bewaking en controle, en haar talloze detentiecentra, zeggen alles. Het komt erop neer dat het kapitaal moet groeien of ten ondergaan, en dat het daarom in de arbeidsconcentratiekampen van het nazi-fascisme, waar het niet hoefde te betalen voor het in leven houden van arbeidskracht, tot wasdom kwam: daar functioneerde het optimaal – zo blijkt uit de balansen. Wie geweld afwijst, moet de kapitalistische, en dus maximaal gewelddadige en destructieve, reproductiemethode van de burgerlijke maatschappij afwijzen.

Wanneer men vindt dat wat hier gezegd is onjuist is, dan moet men toch een of andere verklaring leveren hoe men niet kan sympathiseren met mensen die computers vernietigen waarmee een wereldmacht een vernietigingsoorlog voert tegen een bevolking van gekoloniseerde rijsttelers. Vooropgesteld dat men niet met de vernietigingsoorlog sympathiseert, moet het hart toch sneller gaan kloppen wanneer die gruweldaden een halt worden toegeroepen, en moet er opluchting worden gevoeld. En wanneer men dat niet kan voelen, dan kan men zich nog altijd in de posities van de getroffenen verplaatsen, en eenvoudig nagaan welke zegeningen deze aanslag bracht, en dat er nog veel meer van dergelijke aanslagen gepleegd hadden moeten worden (in plaats van zinloze aanvallen op Duitse politiebureaus).

3. Het geweld heeft een richting. Het wordt door daders bevolen, en tegen slachtoffers gepleegd. Daders en slachtoffers bevinden zich op verschillende plekken in de samenleving en oefenen bepaalde functies uit in het reproductieproces. Of ze nu de rijkdommen scheppen, managen of zich toeëigenen, of dat ze de armoede veroorzaken, in stand houden of er onder moeten lijden. Daarmee is de richting van geweld bepaald.

De differentiatie van haar vormen, en de ontwikkeling van haar kracht, komen overeen met de differentiatie van de arbeidsdeling en de stand van ontwikkeling van de productiekrachten. Van belastinginner tot belastingdienst, van geweer tot gaskamer, van duimschroef tot isolatiehechtenis, van religie tot clickbait-content, AI en totale bewaking en controle. Dat is de kapitalistische ontwikkeling, die maar doorgaat, wanneer ze niet wordt beëindigd.

Het geweld kan niet anders dan met tegengeweld worden gestopt. Het dwingt zijn slachtoffers om, ofwel zelf geweld aan te wenden om zich te kunnen handhaven (dat is de noodweer volgens de paragrafen 32-35 van het Wetboek van Strafrecht en artikel 51 van het Verdrag van de Verenigde Naties), ofwel zich te laten verdrijven, verwonden of doden. Geweld roept dus tegengeweld op, wanneer het niet op totale weerloosheid stuit. Overigens maakt het door het geweld opgeroepen tegengeweld op zijn beurt weer nieuw geweld noodzakelijk om het te onderdrukken, wat hierboven onder punt 1. nog niet was inbegrepen. Op dit moment zou dat geweld zich op de personen kunnen richten die de Tesla-stroommast in Grünheide hebben verwoest. Een uitstekend voorbeeld van noodweer, voor het tegengeweld ter verdediging van de levensvoorwaarde water tegen de aanval van het kapitaal dat dit vernietigt, en daarbij daadkrachtig door de regering van de deelstaat Brandenburg wordt ondersteund. De vernieling van de stroommast zou niet nodig zijn geweest, wanneer deze deelstaatregering haar ambtseed, om de bevolking te beschermen, niet gebroken had met de vestiging van Tesla. Er is absoluut niets aan het hele Tesla-project dat de bevolking niet zal schaden. Daarentegen veroorzaakte de stroomstoring dat het grondwater een week lang niet werd vervuild, en dat het schaarse drinkwater niet in enorme hoeveelheden aan de productie van klimaatkillers werd verspild. Het milieu zegt dankjewel, zoveel is zeker.

4. Hier zal geen aandacht worden besteed aan de hetze die naar aanleiding van de arrestatie van de voormalige strijdster uit de RAF, Daniela Klette, via de media gevoerd wordt tegen de historische RAF. Door meer bedaarde stemmen wordt, zonder haat, geroepen dat Daniela Klette voor haar daden gestraft moet worden, opdat de “sociale vrede” kan worden hersteld. Aan die oproep ligt de veronderstelling ten grondslag dat, wanneer er geen wetsovertredingen zouden plaatsvinden, de maatschappij vredig zou zijn: wetten worden opgevat als een garantie voor vrede. De slavernij was wettig, apartheid was wettig, de holocaust was wettig, en nu is de vernietiging van het ecosysteem, daarom van onszelf, wettig. Wettig zijn ook gedwongen ontruimingen van huurwoningen, armoede van kinderen en de nieuwe munitiefabriek van Rheinmetall. Wettig zijn ook de ambtelijke maatregelen waarmee degenen die door het kapitaal overbodig zijn gemaakt, systematisch worden geïntimideerd, van sociaal meedoen worden uitgesloten, voor armoededelicten worden opgesloten, worden gestraft voor het feit dat het kapitaal hen niet kan gebruiken. Wettig zijn eveneens de vergelijkbare, maar duidelijk scherpere maatregelen tegen gevluchte en geracialiseerde personen. Wettelijk zijn de recordopbrengsten dankzij de pandemie en de vastgelopen gezondheidszorg. Wettig is ook de directe aanval op de lichamelijke integriteit van mensen in steden door het verkeerspolitieke dictaat van de auto-industrie. Deze opsomming kan eindeloos worden voortgezet. En die omvat dan nog niet eens de duurzame ónwettigheden van de “sociale vrede” die met de bestraffing van Daniela Klette “opnieuw” zou worden hersteld. Zoals bijvoorbeeld de dood van zwarte mensen en mensen van kleur in handen van de politie, de ongeveer 900, deels gewapende, gezochte maar toch vrij rondlopende nazi’s, of de bij schandalen betrokken ministers Olaf Scholz (CumEx), Andreas Scheuer (Maut), Jens Spahn (mondkapjes) en de rest van het zooitje.

In maatschappijen waarin sprake is van kapitalistische warenproductie, vormt de “sociale vrede” een ongehoorde opeenhoping van gewelddadigheden. Voor die vrede is een consumptieniveau vereist dat alleen maar kan bestaan door een zeer gewelddadige, wrede plundering van de drie continenten. Die moet worden beëindigd, of die beëindigt ons, dat is los van alle rechtvaardigheidsoverwegingen intussen een fysiek feit. De politie kan daarmee een begin maken, door bij extractivistische projecten af te zien van het doorzetten van het privé-eigendom van de aarde, door zich tegenover klimaatactivisten net zo op te stellen als tegenover nazi’s – niet in de laatste plaats vanwege het leven van hun eigen kinderen.

Stephanie Bart

Bart is schrijver. In 2023 verscheen haar RAF-roman “Erzählung zur Sache”. Dit artikel verscheen op 17 maart 2024 onder de titel “Erklärung zur Gewaltfrage” op de website van analyse & kritik (ak).