Trump, Wilders en de imperialistische boemerang

Trump in het Witte Huis. Wilders de facto president. Milei, Bolsenaro… Fascisme is in opkomst. Dat is geen toeval. Het fascistische zaadje sluimert al decennia in de krochten van de kapitalistische, koloniale samenleving. En nu ontkiemt het.

Als we het over fascisme hebben, dan hebben we het vaak over de voorbeelden van Italië en Duitsland. De focus ligt dan op hoe een democratie verandert in een dictatuur, met aandacht voor ideologie, parlementaire politiek en electorale strategie.

Maar er is ook een andere lens, namelijk die van de “imperialistische boemerang“, opgeschreven door Aimé Césaire. Fascisme is volgens hem niet iets dat “ontstaat”. Het is een koloniale logica die een nieuwe toepassing krijgt in het “thuisland”.

Wat wordt daarmee bedoeld? Laten we Duitsland als voorbeeld nemen. Vier belangrijke onderdelen van de nazi-ideologie waren: 1. Raciale superioriteit; 2. Wens voor “Lebensraum”; 3. Uitbuiting van arbeiders; 4. Anti-democratisch bestuur.

Al deze zaken vinden hun oorsprong niet in nazisme, maar hebben een veel oudere koloniale oorsprong. Theorieën over inherente raciale kenmerken en raciale superioriteit werden bijvoorbeeld gebruikt om slavernij te rechtvaardigen.

Ook in de zestiende en zeventiende eeuw, toen de ontvoering en totslaafmaking van mensen in West-Afrika door Nederland werd begonnen, was er al kritiek vanuit Nederland op slavernij, naast natuurlijk de kritiek vanuit de tot slaaf gemaakten zelf.

Dus zochten de slavenhandelaren naar een rechtvaardiging, die ze vonden in “raciale verschillen”. Die waren eerst religieus van aard (zwarte mensen zouden de nakomelingen van de vervloekte Cham zijn), maar later werd het een pseudowetenschap.

Bovendien vormden deze theorieën later een rechtvaardiging voor de kolonisatie van Afrika. Zwarte mensen zouden inherent ongeschikt zijn om hun eigen land te besturen, dus moest dat door witte mensen worden overgenomen. Met exploitatie als bijkomstigheid.

Rassentheorieën van de nazi’s zijn direct gestoeld op deze zwendel. Via schedelmetingen en allerlei andere onzinmethoden werden zogenaamde verschillen tussen mensen gemeten. En omdat het pseudowetenschap was, kon het elke conclusie onderbouwen.

In kolonialisme zien we ook de oorsprong van de wens voor Lebensraum. Het plan om Oost-Europa te veroveren en uit te roeien, om het vervolgens te bevolken met Duitsers, was direct en openlijk geïnspireerd op “Manifest Destiny”, de kolonisatie van Noord-Amerika.

Hier vinden we ook de genocidale methoden die daarvoor gebruikt zouden worden. Hoewel eerdere theorieën vooral ziekten de schuld geven van de dood van de inheemse Amerikanen, weten we nu dat overheidsbeleid door de VS de grootste moordenaar was.

De uitbuiting van arbeid, die onder de nazi’s werd bewerkstelligd door onder andere het afschaffen van vakbonden en het verminderen van arbeidsbeschermingen, heeft ook een lange koloniale geschiedenis. In Nederland zijn we bekend met het cultuurstelsel.

Een van de meest gruwelijke voorbeelden is de exploitatie van Congo door de Belgische koning Leopold, waar naar schatting tussen de 5 miljoen tot 15 miljoen mensen zijn vermoord in een periode van 23 jaar. Aantallen vergelijkbaar met de Holocaust.

En ook de dictatuur van de nazi’s heeft voorbeelden in koloniaal bewind. Gekoloniseerde gebieden werden dictatoriaal geregeerd. De dictatuur van Idi Amin vindt zijn oorsprong in het militaire kastensysteem dat de Britten in Afrika hebben geïntroduceerd.

En het waren niet alleen denkwijzen die uit de gekoloniseerde gebieden afkomstig waren, maar ook methoden. Wie aan de nazi’s denkt, denkt aan concentratiekampen. Die kampen bestonden echter al lang vóór het nazisme.

De eerste concentratiekampen (voor zover wij weten) waren onderdeel van het Spaanse koloniale bewind in Cuba. Daar werden Cubanen opgesloten, zodat ze geen steun konden leveren aan de guerrilla’s die streden tegen het Spaanse regime.

Dit inspireerde vervolgens ook Amerikaanse concentratiekampen in de door hen gekoloniseerde Filipijnen, en Britse concentratiekampen in Oost- en Zuid-Afrika. Tegen die in Zuid-Afrika werd toen geprotesteerd, aangezien de gevangenen grotendeels wit waren.

Ook Duitsland had een geschiedenis met concentratiekampen. Tussen 1904 en 1908 vond de zogenaamde “eerste genocide van de twintigste eeuw” plaats, waarbij Herero en Nama in concentratie- en werkkampen werden geplaatst, met vele doden als gevolg.

Wat Césaire dus bedoelt met zijn “imperialistische boemerang” is dat de gruwelen van fascisme weinig anders zijn dan koloniale gruwelen die “op het thuisfront” worden ingezet. Met andere woorden: “Fascism is colonialism turned inwards”.

Maar waarom is dit relevant voor onze situatie? Omdat het fascisme van Trump en Wilders evenzeer een imperialistische boemerang is. Het heeft alleen een net andere vorm aangenomen, omdat ons moderne kolonialisme ook een andere vorm heeft aangenomen.

Een van de opvallende punten is marktwerking. Zowel Trump als Wilders zijn daar groot voorstander van. Trump is er iets meer uitgesproken over, maar ook Wilders gaat tegenwoordig mee in het frame van de vrije markt. Iets waar hij rijke vrienden mee maakt.

Maar voor veel landen is die neo-liberale privatisering al veel langer een probleem. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) legt verregaande privatisering en belastingverlaging voor bedrijven vaak op als voorwaarde voor leningen aan landen.

Deze landen, zoals bijvoorbeeld Nigeria, zijn niet per ongeluk arm. Hun natuurlijke grondstoffen worden vaak beheerd door buitenlandse bedrijven. In het geval van Nigeria wordt olie gewonnen door Shell, terwijl de inwoners er niets voor terugzien.

Die grote ongelijkheid wordt vervolgens alleen maar vergroot door neo-liberaal beleid. Bezuinigingen op ziekenzorg is in Afrika een van de IMF-voorwaarden, terwijl landen daar kampen met enorme problemen rond malaria en andere geneesbare ziekten.

Het geld dat Shell vervolgens uit Nigeria jat, drijft hier de lobbymolen aan. Shell heeft, via allerlei lobbyclubs, nauwe banden met de VVD. Diezelfde VVD probeert hier dezelfde neo-liberale privatisering te verkopen die landen als Nigeria heeft verwoest.

Die armoede van Nigeria wordt vervolgens door de fascisten verklaard, niet als een gevolg van neo-liberalisme, maar als gevolg van “de islam”. Die proberen volgens Wilders de oliedollars te veroveren voor hun kwaadaardige doeleinden. Shells oliedollars!

Een ander racistisch vooroordeel dat wordt verspreid is dat “mensen in Afrika” (alsof het één homogeen gebied is) lui en gewelddadig zouden zijn. Ook dit soort racisme leidt af van de roofbouw die Europese bedrijven hebben gepleegd.

Dat racisme wordt nu ook weer geïmporteerd. Volgens de PVV wordt de verzorgingsstaat “leeggezogen door niet-westerse profiteurs”. Niet alleen een omkering van het feit dat juist Westerse profiteurs de wereld leegzuigen, maar ook dat juist de PVV op de verzorgingsstaat bezuinigt.

De islamofobie van Wilders valt ook in een bredere trend die is verergerd tijdens de “War on Terror”. Islamofobie wordt al lang gebruikt om militair ingrijpen in het Midden-Oosten te rechtvaardigen.

Dit, terwijl de invasie van Irak, een van de eerste zetten in de “War on Terror”, vooral was ingegeven door de wens om Iraakse olievelden te privatiseren en open te stellen voor Westerse oliebedrijven. Islamofobie dient hier privatisering.

Niet alleen dat, maar islamofobie en de “War on Terror” rechtvaardigen nog steeds allerlei verregaande en invasieve methoden van surveillance, alsook vormen van buitenwettelijke detentie zonder proces. Alles in naam van het “voorkomen van terrorisme”.

Het geheime politieapparaat dat hiervoor is gecreëerd opereert nu al jaren binnen Nederland, met extreme gevolgen, zoals voor het Cornelius Haga-lyceum. Dat werd, deels door wrok vanuit de gemeente, onterecht als een gevaar voor kinderen bestempeld.

En moslims worden in Nederland op duizenden andere manieren gesurveilleerd door gemeenten, ministeries, politie… Veelal op geheime wijze waar wij geen weet van hebben.

En zoals vaker worden deze maatregelen eerst ‘uitgetest’ op minderheidsgroepen, voordat ze over de hele bevolking worden uitgerold. Zo maken gemeenten ook gebruik van allerlei spionagemogelijkheden om mensen in de bijstand te surveilleren.

Deze islamofobie dient ook de expliciet koloniale belangen van Israël. De PVV is een groot voorstander van de kolonisatie van Palestina door Israël, en steunt Israël dan ook onomwonden in de etnische zuivering van Gaza en de Westelijke Jordaanoever.

De apartheid in het koloniale bewind van Israël dient ook als een proefkamer. Zo kent Israël een systeem van “administratieve detentie” voor Palestijnen. Dit is een systeem dat de PVV expliciet in Nederland wil invoeren om om te gaan met “jihadsympathisanten”.

Die term, “sympathisanten”, gebruikt de PVV net als Israël zeer breed. Allerlei demonstranten krijgen dit verwijt naar hun hoofd, met als gevolg dat de PVV zelfs burgemeesters wil laten ontslaan.

Ook dient dit frame om kritische organisaties en politieke bewegingen, zoals Samidoun, de mond te snoeren. In Duitsland, de VS en Canada is Samidoun al verboden, in het verlengde van Israëlisch beleid tegen pro-Palestijnse organisaties.

Die proefkamer is vaak niet eens een abstractie. Israël experimenteert met allerlei wapentechnologieën in Palestina, die vervolgens op de internationale markt verkocht worden.

Nederland is ook een afnemer van dit soort wapens. Het gaat dan niet alleen om militaire wapens, maar ook om politiewapens en systemen. Zo heeft Nederland een bepaald tapsysteem (bedoeld om af te luisteren) van het Israëlische bedrijf Elbit gekocht.

En het Nederlandse bedrijf Four Winds K9 traint honden die vervolgens worden gebruikt door het Israëlische leger. De kennis die Four Winds vervolgens in Israël wint, kunnen ze gebruiken om hun trainingen te verbeteren.

Dit, terwijl aanvalshonden in Israël enorme schade aanrichten. Regelmatig worden Palestijnen verscheurd door de honden van het Israëlische leger. Veelal worden kinderen het slachtoffer van die aanvalshonden.

Dan is er ook nog de export van training. Allerlei politiemachten krijgen training van de Israëlische politie, vanwege hun ervaring met gewelddadig optreden. De methoden die de politie aldaar tegen Palestijnen inzet, worden zo wereldwijd geëxporteerd.

De repressie waar we in de VS en in Nederland mee te maken krijgen, komt dus niet uit het niets. Het bestaat al in de ‘krochten’, op die plekken waar de Nederlandse politiek zich niet om bekommert. En uit die krochten verspreidt het zich over de rest van de samenleving.

We zien het ook in Nederland. De verarming van het globale zuiden heeft geleid tot een stroom vluchtelingen. Maar Nederland wenst haar gestolen welvaart niet te delen. Dus sluiten we het land voor vluchtelingen.

Om het leven van vluchtelingen zo zuur mogelijk te maken, wordt administratieve detentie mogelijk gemaakt. Gerechtelijke procedures worden uitgekleed. De ambtsberichten van de IND worden geheim. De overheid wordt oncontroleerbaar.

Het is een kwestie van tijd voordat deze maatregelen zich uit de krochten van de samenleving verspreiden over de rest van het land. Het asielbeleid is een proeftuin. Zoals ook in de jaren dertig, toen Kamp Westerbork werd gebouwd als vluchtelingenkamp.

Dit alles maakt dat je fascisme niet alleen ’thuis’ kan bestrijden. Fascisme ligt niet in de toekomst, het bestaat al over de hele wereld, inclusief in Nederland. Wie fascisme wil uitroeien, kan niet anders dan óók kolonialisme uitroeien.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)