Unicum: de ervaringen van baanlozen staan centraal in toneelvoorstelling “Het Gesprek”
“Het Gesprek is tot stand gekomen door interviews met uitkeringsgerechtigden, activisten, klantmanagers, gemeenteraadsleden, medewerkers van welzijnsorganisaties en juristen, uit Amsterdam en Leiden”, meldt de website van het Leidse Theater De Generator. “Op basis van deze gesprekken schreven Jurrien van Rheenen en Tirza Gevers de tekst.” Dat was goed te merken, gisteravond tijdens de eerste try-out. Zoveel van de situaties die voorbij kwamen tijdens de prachtige voorstelling waren herkenbaar voor mij als bijstandsgerechtigde. Van de hele opzet tot juist ook de kleine observaties. Zoals hoe je je voelt als je je bij de ‘klantmanager’ meldt voor weer een gesprek. Nou ja, gesprek…. zoals je tijdens een van de scènes duidelijk meekrijgt: het is eigenlijk geen gesprek, maar een rollenspel waarbij de deelnemers beiden hun uiterste best doen om zichzelf niet te laten kennen.
De indrukwekkende scènes worden afgewisseld met info over armoede en de bijstand: hoe zijn de regels? Hoeveel – of beter: hoe weinig – geld krijg je nu echt? Ik vermoed dat het voor veel mensen die zelf nooit baanloos geweest zijn allemaal behoorlijk hard kan aankomen. En soms ook absurd. Voor veel bijstandsgerechtigden zelf zal het stuk de beklemming oproepen die ze zo vaak al ervaren, de meesten dagelijks. Wat dat betreft zou je er bijna voor kunnen pleiten dat er bij de ingang van de zaal een bordje zou moeten worden opgehangen met het opschrift: “Trigger Warning: psychisch geweld tegen baanlozen”. Maar tegelijkertijd geeft de voorstelling ook het gevoel dat we eindelijk eens gehoord en gezien worden, dat eindelijk eens ergens onze beleving van de ‘sociale zekerheid’ neergezet wordt, door schrijvers die overduidelijk echt aan onze kant staan. Ik ben eerlijk gezegd wel een beetje trots dat we zo’n geweldig links theater hebben in Leiden – in de Vrijplaats nog wel, waar ook Doorbraak haar kantoor heeft – die dit soort van onderop-producties steunt en mogelijk maakt.
“Het Gesprek is een interactieve voorstelling waarin het publiek onderdeel wordt gemaakt van gesprekken bij de sociale dienst”, aldus de aankondiging weer. “Je wordt beklemmende situaties ingesleurd die door het bijstandsbeleid zijn ontstaan. Het is een voorstelling over het uitvoeren van het onuitvoerbare, over zelfbeschikkingsrecht en over stil en luidkeels verzet. Hoe beweegt de mens zich in een web van regels en sancties? Zijn er uitwegen?” Aan het einde van het stuk wordt er ook echt gewezen in de richting van die uitwegen, op een manier die menig activist wel zal aanspreken.
Maar dat is tegelijk ook het enige waar ik een klein beetje een teleurgesteld gevoel aan overhield. Maar misschien vraag ik teveel? Het genoemde verzet komt namelijk pas op het eind aan de orde, soort van eraan vastgeplakt. Maar in werkelijkheid zijn repressie en verzet vanzelfsprekend onlosmakelijk en permanent aan elkaar verbonden. Ze horen dialectisch bij elkaar, en spelen in alle grote en kleine individuele handelingen een rol. Sterker nog: zonder de subtiele en minder subtiele pogingen van alle baanlozen om hun zelfrespect te behouden, zonder hun alledaagse tegenstribbelen, zou het kleineren en controleren door de ‘klantmanager’ niet eens plaatsvinden (en vice versa).
Wat zou het mooi zijn als er ooit een voorstelling gemaakt zou worden over bijstandsgerechtigden die elkaar vinden, samen vormen van collectieve strijd ontwikkelen. En die – waarom niet, als we toch aan het fantaseren slaan – allerlei overwinningen boeken, zich samen ontplooien in en door de strijd, er vriendschappen en liefde in vinden, die ook teleurstellingen te verwerken hebben, deel gaan uitmaken van een bredere beweging en uiteindelijk het kapitalisme omverwerpen. Een voorstelling die niet deprimeert, mensen niet bang maakt, maar iedereen inspireert. Die niet centraal zet wat er mis is, maar wat er kan. Wat de oneindige mogelijkheden zouden zijn als we echt bij elkaar komen… Want bang maken, dat is eigenlijk precies wat de overheid wil, zodat we maar geen uitkering aanvragen.
En dan zou ik niet alleen eindelijk eens mijn identiteit van bijstandsgerechtigde erkend en gezien weten, zoals nu, maar tevens mijn daarmee vervlochten identiteit van activist en organizer. En natuurlijk ben ik niet representatief voor alle bijstandsgerechtigden, maar kunnen juist verhalen over mensen die andere keuzen maken (kunnen maken, om eerlijk te zijn) niet net zo belangrijk en inspirerend zijn?
Maar ik zou zeker niet wachten tot zo’n utopisch stuk ooit geschreven is. “Het Gesprek” is echt zeer de moeite waard, maakt veel los, raakt je, en… doet je smachten naar meer, zoals wel blijkt uit deze recensie. Gaat het zien.
Hieronder een lijstje van speeldata. Voor de Leidse voorstellingen kan je hier kaarten kopen.
LET OP: WEGENS CORONA ZIJN DE LEIDSE VOORSTELLINGEN VAN 10-12 MAART VERPLAATST NAAR 14-16 APRIL (ZIE DE POSTER ONDERAAN.)
Eric Krebbers
