Verblind door de VOC-mentaliteit: journalist Van Lotringen herkent satire over Balkenende niet
Gisteren sprak Martin Visser op Twitter zijn verbazing uit over een opmerkelijke passage die hij tegenkwam in het nieuwe boek “Tot hier en nu verder” van Cees van Lotringen. In die alinea citeert de voormalig Financieel Dagblad-redacteur keiharde koloniale woorden van ex-premier Jan Peter Balkenende. Althans, dat dacht hij. Al snel bleek dat het ging om een quote uit een satirische column uit 2006 van Doorbraak-activist Bob Wester.
Het citaat luidt: “Jan Pieterszoon Coen, Michiel de Ruyter. Zij hadden die koopmansgeest en ondernemingszin, die VOC-mentaliteit: als je iets wilt bezitten, dan maak je het tot je eigendom. Als het gaat om vragen van vernieuwingsdrang, dan kunnen we hen tot voorbeeld nemen. Zij boden veel inheemsen een nieuwe uitdaging. Op het land dat wij voor hen ontwikkelden, of in het hiernamaals. Ook brachten onze mannen van stavast vele Afrikaanse talenten naar Nederlands Nieuwe Wereld. Helemaal van de overkant van de Oceaan. Werk was er genoeg in die tijd. Iedereen kon meedoen, betaald of onbetaald. Dat is nou die VOC-mentaliteit!”
Dat Van Lotringen het satirische karakter van de column niet herkende, zegt veel over de ideologische normaliteit in zijn kringen. Het ligt er immers allemaal duimendik bovenop. Op sociale media wordt inmiddels flink de draak gestoken met Van Lotringens journalistieke kwaliteiten.
Ik vroeg Bob even naar zijn commentaar. Wat was het precies voor stuk, die column, en wat wilde je ermee?
Bob: “Ik heb die satirische column destijds geschreven naar aanleiding van de inmiddels beruchte ‘VOC-mentaliteit’-speech van Balkenende. Ik heb geprobeerd zijn stijl, zijn manier van redeneren, explicieter te maken. Ik wilde laten zien wat hij nou eigenlijk echt gezegd had, hoe zijn verhaal zou klinken als hij echt de koloniale feiten zou hebben benoemd. Want hij suggereerde dan allerlei mooie idealen, in werkelijkheid verheerlijkte hij roof, geweld, uitbuiting en onderdrukking. En stelde hij ons dat ten voorbeeld voor vandaag de dag!”
Hoe vind je het om op deze manier geciteerd te worden door Van Lotringen?
Bob: “In de eerste plaats is het natuurlijk gewoon puur slechte journalistiek om zoiets niet te controleren en niet te doen aan bronvermelding. Maar belangrijker is dat het vergoelijken van dwangarbeid, slavernij en kolonialisme kennelijk inmiddels zo normaal is geworden dat zelfs na het hele proces van redigeren er nog steeds bij niemand daar een lichtje ging branden. Het kon als een gewoon citaat, zonder enig commentaar, worden afgedrukt. Noch de auteur, noch de redacteuren en proeflezers bij de uitgever, niemand heeft vraagtekens gezet bij deze bizarre racistische en ontmenselijkende uitspraken.”
Zelf lijkt Van Lotringen geen inhoudelijke conclusies aan zijn fout te verbinden. Is het gewoon een klein foutje?
“Ik heb deze vorm van satire gekozen om koloniale onderdrukking en de kritiekloze omgang daarmee aan de kaak te stellen. Het is echt schandalig dat hij mijn column misbruikt heeft om zijn repressieve verhaal te vertellen, een verhaal dat die koloniale VOC-mentaliteit verder wil ophemelen. En om daar ook nog eens geld mee te verdienen. Dat is een onaanvaardbare manier van doen. Maar het is vooral schandalig dat hij het koloniale gedachtegoed politiek weer ‘normaal’ lijkt te willen maken.”
Met zijn eerste tweet in reactie op de ophef droeg Van Lotringen alleen maar bij aan de afbraak van zijn imago. “Ik heb oud-premier #Balkenende wellicht een verkeerd citaat in de mond gelegd,” schreef hij. Wellicht? Zag hij het nog steeds niet in?
Het duurde nog best een poos voor hij leek te begrijpen dat het bieden van “een nieuwe uitdaging” aan “inheemsen” in “het hiernamaals” geen ‘normale’ uitspraak was voor een premier. Enige tijd later stuurde bij een tweet rond met een foto waaruit inderdaad bleek dat Wester zijn bron was.
Die reageerde daarop: “Waarom heb je mij niet geciteerd? Mijn naam staat er boven! Wat vindt Balkenende ervan dat je mijn satire in zijn mond hebt gelegd?” Op het antwoord van Van Lotringen wachten we nog steeds.
“Mijn eer te na”, schreef hij wel over zijn fout, en hij beloofde de eerste oplage uit de handel te laten nemen (als de uitspraken echt, echt niet van Balkenende zouden blijken te zijn). Wat ons betreft kan hij beter helemaal afzien van publicatie van zijn lofrede op de Grauwe Eeuw, zijn pro-koloniale broddelwerk.
Eric Krebbers
