Verbreek de stilte, bevrijd Congo!
Er zijn dodelijke verbanden tussen oorlog, plundering van grondstoffen en de ineenstorting van het klimaat. Bloedrode vlekken zijn op de wereldkaart te zien, van Irak tot de Amazone en Gaza – geen bewoond continent is onaangetast. En nergens zijn deze verbanden zo verwoestend duidelijk als in Congo-Kinshasa, waar M23-milities, gefinancierd door de Rwandese regering, die op haar beurt weer wordt gefinancierd door de EU, Groot- Brittannië, de Verenigde Staten en andere landen, massamoorden plegen en de natuur en het milieu vernietigen.
Congo krijgt weinig aandacht in de reguliere media en wordt meestal afgeschilderd als een arm land met een “ingewikkeld” verleden vol conflicten. Dit beeld gaat echter voorbij aan de oorzaak van het geweld in de regio sinds de kolonisatie: de roof van grondstoffen. “De oorlog in het oosten van Congo, die al bijna dertig jaar voortduurt en het dodelijkste conflict is sinds de Tweede Wereldoorlog, is voornamelijk economisch van aard”, legt de Congolese arts en Nobelprijswinnaar Dr. Denis Mukwege uit. Sinds 1996 zijn er meer dan zes miljoen mensen omgekomen en talloze anderen zijn verjaagd, verkracht of onder dwang lid gemaakt (zelfs als kind) van gewapende groepen. “De illegale handel in mineralen en de daarbij behorende uitbuiting zijn de hoofdoorzaak.”
Activist François Kamate aan het woord
Vanuit deze brute context roepen activisten in Congo de internationale gemeenschap op om onmiddellijk te stoppen met het financieren van de agressie van Rwanda en om iedereen die medeplichtig is ter verantwoording te roepen. Ze eisen een groene transitie waarbij rechtvaardigheid op de eerste plaats komt, niet winst, en waarbij de koloniale uitbuiting voor eens en voor altijd wordt afgeschaft.
Een van de activisten is François Kamate. Hij vertelt: ik ben een jonge klimaat- en mensenrechtenactivist in Congo. Momenteel studeer ik niet, als gevolg van het gewapende conflict in mijn provincie Noord-Kivu (Noordoost-Congo) sinds eind 2022. Vanwege al het geweld heb ik in de stad Rutshuru een lokale afdeling van Extinction Rebellion opgericht, om via geweldloze acties een democratisch en goed functionerend bestuur te eisen, dat de bevolking beschermt.
Via zusterorganisaties zoals het Amani Instituut, waar ik medeoprichter van ben, probeer ik leden van de gemeenschap te helpen psychologisch te herstellen van de traumatische ervaringen dag in dag uit. Het is een sociaal-culturele beweging die zich inzet voor vrede en opbouw van basisgemeenschappen in Oost-Congo. We zijn sinds 2016 actief in de provincie Noord-Kivu, met meer dan vijfhonderd jonge vrijwilligers. Het hoofdkantoor is gevestigd in de stad Rutshuru en we hebben lokale afdelingen in de hele regio.
We organiseren theatercursussen voor jongeren om hen ervan te weerhouden zich aan te sluiten bij de gewapende groepen die de regio overspoelen. In het bijzonder proberen we vrouwen die seksueel geweld hebben doorgemaakt, en jonge moeders die door hun man in de steek zijn gelaten, te ondersteunen. Omdat veel jonge mannen zich aansluiten bij milities of door baanloosheid in armoede vervallen, komen vrouwen er vaak alleen voor te staan. Vanwege het toenemende aantal vluchtelingen in de regio helpen vrijwilligers van onze organisatie hen waterputten te graven en geven we trainingen in het bestrijden van door water overgebrachte ziekten.
Acties tegen olie- en gaswinning
Ook houd ik mij bezig met acties tegen de klimaatcrisis, die nu steeds duidelijker wordt. De afgelopen jaren heb ik deelgenomen aan campagnes zoals Fossil Free Virunga, Decolonize Virunga en Fossil Free Congo. We brengen een dialoog met gemeenschappen op gang om hen te informeren over wat hen te wachten staat, omdat de autoriteiten en bedrijven de mensen nooit goed voorlichten. Zodra de gemeenschappen begrijpen wat hen boven het hoofd hangt, en wie er wel en wie niet van gaan profiteren, helpen we hen met het organiseren van geweldloos verzet om op te komen voor hun rechten.
Ik ben momenteel betrokken bij de campagne #SaveVirunga. We organiseren geweldloze acties om de Congolese autoriteiten, waaronder president Félix Tshisekedi, onder druk te zetten om de illegale verkoop van 27 olie- en drie gasblokken in kwetsbare beschermde gebieden stop te zetten. Hiertoe behoort ook het Virunga Natuur Park, een van de oudste nationale parken in Afrika, waar meer dan vijf miljoen mensen van afhankelijk zijn voor hun visserij, veeteelt en landbouw. Let wel: deze verkoop die de regering aan het doordrukken is, is in strijd met de Congolese natuurbeschermingswetten.
Maar corruptie en roof van grondstoffen beperken zich niet tot een bepaald land. Extractivisme is een transnationaal project, dus we moeten ons ook internationaal organiseren. Oliemaatschappijen zoals TotalEnergies, Alfajiri, maar ook mijnbouw- en technologiebedrijven zoals Sympion Power & Red hebben laten zien dat het hen niets kan schelen dat de Congolese bevolking te lijden heeft van de huidige klimaatchaos, zolang ze maar toegang hebben tot overvloedige voorraden goedkope grondstoffen. In mei hielden we tegelijk met XR-activisten in Duitsland een manifestatie om te benadrukken hoe de Congolese bevolking door techbedrijven wordt uitgebuit vanwege de grondstoffen. Meer dan tweehonderd demonstranten stonden voor een Apple winkel in Berlijn met spandoeken als #BreakTheSilence, #FreeCongo.
Tegelijkertijd trok een stoet activisten door de Noordoost-Congolese stad Butembo, die opriepen om het Virunga Natuur Park te beschermen tegen olie- en gaswinning en om duidelijk te maken dat grote bedrijven de ecologische transitie niet mogen besmeuren met het bloed van de Congolese bevolking.
“Dit is geen ontwikkeling, dit is plundering”
Ondertussen wordt het leven in onze regionale hoofdstad Goma steeds gevaarlijker. Niemand weet wat er kan gebeuren. Vanwege de gevechten tussen het Congolese leger (FARDC) en de door Rwanda gesteunde rebellen (M23) zijn veel mensen uit de omgeving naar Goma gevlucht. Dit heeft de alsmaar voortdurende humanitaire crisis in de regio, die al drie decennia lang wordt geteisterd door telkens terugkerend gewapend geweld, verder verergerd. Ongeveer zeshonderdduizend vluchtelingen leven in gebrekkige onderkomens aan de rand van Goma in extreme armoede. Zij hebben slechte sanitaire voorzieningen, geen veilig drinkwater, niet voldoende voedsel en kleding en zijn vaak in de steek gelaten door internationale humanitaire organisaties. Ook hier zijn de mensen niet veilig. Op 3 mei bombardeerde M23, na verovering van de nabijgelegen Rubaya coltan mijnen, vluchtelingenkampen in Goma, waarbij een aantal mensen omkwam. Gewapende bandieten begingen wreedheden in de buitenwijken en straten van Goma. Overvallen, moorden en ontvoeringen vinden bijna wekelijks plaats. Helaas worden de daders nooit gearresteerd. M23-milities bezetten en besturen nu drie van de zes regio’s in de provincie Noord-Kivu (Rutshuru, Masisi en Nyirogongo). Goma zelf kampt met voedseltekorten, omdat de dorpen in de omgeving die het altijd van voedsel voorzagen, bezet zijn door milities en omdat vrachtvervoer niet meer mogelijk is.
De grondstoffen van Congo worden al tientallen jaren gewonnen door buitenlandse bedrijven en lokale elites die er grof aan verdienen, terwijl lokale gemeenschappen er niets voor terugkrijgen, behalve veel geweld. Dit is geen ontwikkeling, dit is plundering. De Congolese bevolking is het zat. De autoriteiten zouden hun uiterste best moeten doen om de veiligheid en vrede voor alle Congolezen te garanderen. De internationale gemeenschap moet ophouden hypocriet te zijn door het geweld van M23 te veroordelen en de armoede te betreuren, en tegelijkertijd winstgevende deals te sluiten met diezelfde plunderaars en hun partners. Het bloed van miljoenen onschuldige Congolezen eist gerechtigheid. Vanaf de onafhankelijkheid tot op de dag van vandaag heeft de landelijke en regionale overheid niets gedaan aan sociale rechtvaardigheid. De Congolese bevolking wordt aan haar lot overgelaten. Dat is ontoelaatbaar.
Daar komt bij dat de reguliere media geen aandacht schenken aan de nu al decennia durende crisis en de oorzaken niet benoemen: neo-koloniale structuren van wereldwijde handel en financiële instellingen, neo-liberaal beleid en extractivisme. Daar moet een eind aan komen. We moeten de stilte doorbreken, ons niet langer het zwijgen laten opleggen.
“Wij hebben dringend solidariteit nodig”
Troepen van de VN (MONUSCO), Oost-Afrika (EACRF) en Zuidelijk Afrika (SADC) zijn in het oosten van Congo gestationeerd voor het handhaven van de vrede. Maar in feite bereiken die zo weinig dat iedereen zich afvraagt waarom ze überhaupt in Congo zijn. Want de situatie is hetzelfde gebleven. Mensen worden afgeslacht in de buurt van hun militaire bases, zonder de minste tussenkomst van hun kant. Verbijsterend! Er zijn veel voorbeelden van ‘vredestroepen’, die in de praktijk mijnbouw en winning van fossiele brandstoffen beschermen in plaats van gewone mensen. De profiteurs zijn buitenlandse miljardairs zoals Dan Gertler en de corrupte autoriteiten van ons land.
Wij hebben dringend solidariteit nodig van allerlei activisten, vanwege de crisis die we nu doormaken door de agressie van Rwanda en zijn mijnbouwpartners. Sluit je aan bij onze oproep om een einde te maken aan de hypocrisie van de internationale gemeenschap. We moeten samenwerken aan een rechtvaardigere wereld voor alle mensen. Ik ben er trots op een activist te zijn, omdat ik ervan overtuigd ben dat de strijd die we voeren de geschiedenis zal veranderen. Ik ben verontwaardigd over alles wat we meemaken. Ik probeer gemeenschappen bewust te maken van de problemen waarmee we te maken hebben, zodat we samen onze leiders ter verantwoording kunnen roepen en de macht aan de bevolking kunnen geven.
François Kamate, opgeschreven door Alexandria Shaner.
Het originele artikel “Break the Silence, Free Congo” verscheen op juni 2024 in Z. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit. Shaner is een schrijfster en activist, verbonden aan Znetwork.
Zie ook