Het verdienmodel van de GGZ en de “verwarde persoon” op straat

Je leest de laatste tijd steeds vaker in het nieuws dat er “verwarde personen” op straat los rondlopen en voor overlast zorgen. Hè, wat lastig zeg! Al die mensen die niet weten waar ze naar toe moeten met al dat ‘gekke gedoe’ van ze! Er gaat geen dag voorbij of er staat wel een bericht in de krant of op internet over een persoon die in de war is en voor overlast zorgt, narigheid veroorzaakt of zelfs een ernstig strafbaar feit pleegt. Zeker, gevaarlijk gedrag van mensen die in de war zijn, daar moet wat aan gedaan worden. Maar strenger straffen, nog meer bezuinigen op geestelijke gezondheidszorg en het nog verder vervreemden van deze mensen is niet de oplossing.

Achter elke gebeurtenis in het nieuws schuilt een persoon, vaak ook een slachtoffer, en daar moeten we niet zomaar aan voorbij gaan. Het gaat om mensen die lijden, die pijn hebben, die wanhopig zijn, geen uitweg meer zien en geen hulp krijgen omdat de GGZ de afgelopen jaren kapot bezuinigd is. Mensen die ziek zijn en zorg nodig hebben, belanden daardoor op straat en worden letterlijk aan hun lot overgelaten.

In de media ontstaat een steeds negatievere beeldvorming over deze mensen. Iemand die daar op een zeer schadelijke manier aan bijdraagt, is Louis Theroux. Met zijn sensatieprogramma “By Reason of Insanity” creëert hij een fout en schadelijk beeld van mensen met een psychiatrische stoornis. Hij wakkert angst en onbegrip aan. Hoe kan iemand als hij dat nou in godsnaam doen? Dat is verkeerd. Mensen met een psychiatrische stoornis lijden. Ze hebben geestelijk pijn. Je gaat niet voor de lol, omdat je er even zin in had, gewelddadig gedrag vertonen.

Het probleem is niet op te lossen via verplichte tbs en het aanpakken van de misstanden in het tbs-systeem. Dat zijn maatregelen achteraf. Er moet voorkomen worden dat mensen zich tot zulke wanhoopsdaden aangezet voelen. Meer investering in de GGZ is noodzakelijk, net als een verandering in de maatschappij. Het verdienmodel, het verdienen van geld aan het geestelijk leed van mensen met een psychiatrische diagnose of kwetsbaarheid, moet stoppen. Zolang er verdiend kan worden aan de pijn van anderen is een wezenlijke verandering niet mogelijk. Geld verdienen betekent vaak bezuinigen, het hele GGZ-systeem komt hierdoor onder druk te staan en hulpverleners kunnen hun werk niet meer uitvoeren. Mensen belanden letterlijk in de war op straat.

Psychiatrische aandoeningen worden bevorderd door de vervreemding en het gebrek aan menselijkheid in de samenleving. Natuurlijk ontstaan niet alle psychische stoornissen door de maatschappij, want net als bij andere ziekten speelt ook genetische aanleg een grote rol. Zelf ben ik ook gediagnostiseerd. “Erfelijk belast” staat er dan in je dossier. De omgang met deze problematiek kan pas veranderen als het verdienmodel verworpen wordt, als er niet meer te verdienen valt aan de zorg voor mensen die het zelf niet meer redden in het leven.

Bedrijven als Altrecht, Parnassia en Pro Persona – om er maar eens een paar te noemen – hebben een benadering van geld verdienen, betalen voor je zorg. Maar je zou gewoon recht moeten hebben op zorg. Dat is een basisbehoefte, want het gaat om persoonlijke veiligheid, lichamelijke integriteit en psychisch welzijn. En ook om de veiligheid van de maatschappij, want al die overlast maakt ook slachtoffers. Verdienen aan het psychisch welbevinden zorgt voor een scheve verhouding.

Er wordt bezuinigd omdat de bedrijven winst moeten maken en daar lijdt de zorg per direct en letterlijk onder. In 2016 en 2017 zijn bezuinigingen doorgevoerd waardoor het aantal bedden in de klinieken van Altrecht bijvoorbeeld zijn gehalveerd. Mensen belanden op straat, niet omdat ze geen zorg nodig hebben, maar simpelweg doordat er geen plek meer voor hen is. En een paar maanden later ontstaat er dan een heftige discussie in de media en sociale media over dat al die vervelende verwarde mensen op straat overlast veroorzaken. Maar wat had men dan verwacht?

Geen opname omdat er geen bedden zijn, terwijl je in psychose verkeert. Dat betekent dat mensen letterlijk in de kou op straat staan. En ik spreek uit ervaring, want ik heb daar ook gestaan. Gelukkig kon ik uiteindelijk worden opgenomen en kreeg ik wel zorg. Kinderen worden van moeders afgepakt omdat de moeder in de war is en geen zorg kan krijgen. Man hakt zich met bijl een huis in Rotterdam binnen. Anne Faber wordt door een psychiatrische patiënt vermoord, mensen zorgen voor overlast op straat. Eigenlijk is het schandalig dat deze mensen tot “overlast” bestempeld worden.

Je leest nooit ergens “verwarde man is wanhopig en weet niet meer wat hij moet nog kan doen aan zijn lijden”. Nee, het is altijd “overlast” voor andere mensen. Net als de nieuwe dienstregeling van de NS of de te harde radio van de buren. We hebben er last van, hè vervelend! Maar een psychose is vreselijk en ik weet waar ik het over heb! Ik heb er vier doorgemaakt, waarvan eentje die drieënhalf jaar heeft geduurd door gebrek aan adequate zorg.

Er moet maatschappelijk geïnvesteerd worden in deze mensen, door de politiek, instanties en vooral door de medemens. En een beetje inlevingsvermogen zou daarbij geen kwaad kunnen. Door het taboe op de psychiatrie en de angst die wordt gezaaid door de media en sensatieprogramma’s wordt mensen angst aangepraat voor de verwarde medemens. De verhalen zoals Theroux die ‘onthult’, creëren schaamte bij verwarde mensen waardoor het voor hen moeilijk wordt om hulp te zoeken en te praten over hun pijn.

Er is een beweging nodig tegen die vooroordelen, tegen het stigma waar verwarde mensen mee rondlopen. Zie bijvoorbeeld op de website “Samen sterk zonder stigma”. De samenleving wil het liefst alles ontkennen: wij doen niets fout, die mensen sporen gewoon niet. Maar een depressie, bijvoorbeeld, is niet zomaar een foutje in je hersenen. Daar gaat heel vaak een lange geschiedenis aan vooraf. Een psychose idem dito. De stress van de prestatiedruk, van de verdien- en winstmaatschappij wordt voor sommige mensen gewoon teveel, en de rook die er dan uit de oren komt is het gevolg. Het “probleem” van “overlast” van verwarde personen ligt dieper dan de bezuinigingen in de GGZ, maar we moeten nu eerst met z’n allen sociaal, financieel en maatschappelijk investeren in onze geestelijke gezondheid, voor jou, voor mij, voor die verwarde man, voor ons allemaal, want het kan ook jou treffen! Alle mensen hebben recht op een humane behandeling. Dat is een kenmerk van beschaving.

Sophie