Vervolgd, vermoord en vergeten: de Nederlandse “Zigeunerrazzia”

Op 16 mei 1944 worden in heel Nederland zogenoemde ‘zigeunerachtige personen’ gearresteerd en naar doorgangskamp Westerbork gebracht. Deze razzia maakt tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van een Europese klopjacht op Sinti en Roma. Maar een aantal Nederlandse gemeenten stuurt zoveel mensen naar Westerbork dat het zelfs de Duitse bezetter verbaast (…) Ook in Nederland wordt al voor de bezetting van de Duitsers gewerkt aan een oplossing voor het “Zigeunerprobleem”. In 1907 sprak de Nederlandse regering al de wens uit voor centrale regelgeving, want “de in dit milieu […] verkeerende bevolking, die tot de onderste lagen van de maatschappij behoort, kan niet anders dan een sociale hinder, eene ware plaag zijn. […] Voornamelijk zijn de zigeuners te vreezen; zij zijn de schrik van de bevolking.” Hoewel er op dat moment maar zo’n 550 woonwagens door Nederland reizen, wordt in 1918 de eerste Nederlandse Woonwagenwet geïntroduceerd. Alleen “ter bewoning geschikt” bevonden wagens van reizigers met “voldoende middelen van bestaan” mogen nog vrij door Nederland reizen. Zij krijgen een speciale vergunning en een kenteken. Veel burgemeesters zijn niet blij met de nieuwe wet. Want hoewel slechts een beperkt aantal wagens een vergunning krijgt, mogen burgemeesters die wagens niet langer weigeren. De “geschikte kampementen” die zij verplicht moeten bieden, liggen daarom vaak ver buiten de bebouwde kom in modderige weilanden, zodat de wagens snel weer vertrekken. Hoewel woonwagenbewoners door velen als een probleem worden gezien, is lange tijd onduidelijk hoeveel er precies in Nederland zijn. Er wordt dan ook enthousiast gereageerd op een Duits voorstel om een Internationale Zentralstelle zur Bekämpfung der Zigeunerwesen op te richten, met afdelingen door heel Europa. De Nederlandse Zigeunercentrale, die in 1937 wordt opgericht, verzamelt van alle in Nederland verblijvende “zigeuners” de geboortedatum, het geslacht, de afstamming, burgerlijke staat, beroep, beschrijving levensloop, vingerafdrukken en registratiepapieren of paspoort. Hoewel de centrale na twee jaar weer wordt opgedoekt vanwege geldtekort, is de basis gelegd voor de vervolging van Sinti en Roma tijdens de Duitse bezetting.

In Vervolgd, vermoord en vergeten: de Nederlandse Zigeunerrazzia (Pointer.kro-ncrv.nl)