Waarom anti-corona demonstraties geen oplossing bieden voor arbeiders

Sinds enige tijd organiseren groepen als “Nederland in Verzet” en “Samen voor Nederland”, die nauw vervlochten zijn met extreem-rechts, regelmatig demonstraties tegen de coronamaatregelen. Ze spreken van “koffiedrinken” of gebruiken andere eufemismen. Het gaat om een Europees fenomeen. In Duitsland zijn er zo “querdenken” (“dwarsdenken”) demonstraties of “wandelingen”. Ook daar gaat het om een beweging waarin extreem-rechts een centrale rol speelt. Hier een vertaling van een artikel van Stefan Schneider dat op 4 februari op de Duitse website “Klasse gegen Klasse” verscheen, en dat ook voor ons in Nederland belangrijke observaties biedt en een poging doet tot het formuleren van een tegenstrategie.

Week na week demonstreren in Duitsland duizenden mensen in honderden steden bij “dwarsdenken-wandelingen” tegen de coronamaatregelen. Steeds vaker worden hun eisen vermengd met sociale demagogie. Dat toont des te dringender aan dat er een samenhangend programma van arbeiders nodig is tegen het pandemiebeleid van de regering, om de straten niet aan de rechterzijde over te laten.

Een tweet zegt soms meer dan duizend woorden. De fractie van de extreem-rechtse AfD van de deelgemeente Berlin-Midden kondigde maandagmiddag op Twitter aan: “Berlijn staat op! #Verplegers voor het ministerie van Gezondheid”. Dat doet de wenkbrauwen fronsen: sinds wanneer steunt de anti-sociale, anti-arbeiders partij AfD protesten van arbeiders? Scepsis is op zijn plaats. Op de bijgaande foto, maar ook op andere foto’s van de actie op Twitter, bevinden zich in de groep inderdaad mensen die medische kleding dragen of gekleed zijn als paramedicus – maar er zijn geen aanwijzingen van de bedrijven waar ze werken of van vakbondsvlaggen.

Het is heel goed mogelijk dat zich onder de aanwezigen daadwerkelijk verplegers of andere arbeiders bevonden – per slot van rekening behoort de meerderheid van de mensen in Duitsland tot de arbeidersklasse. Belangrijker is de vraag of deze manifestatie uitdrukking geeft aan de georganiseerde belangen van de gezondheidswerkers, zoals bijvoorbeeld de stakingen van de ziekenhuisbeweging in Berlijn in het najaar, of de jarenlange protesten voor meer ziekenhuispersoneel. De afwezigheid van basisvakbondsgroepen en georganiseerde werkgroepen bij dit protest spreekt boekdelen. De door rechtse samenzweringsideologen en neo-nazi’s geleide “dwarsdenken”-demonstraties proberen hun legitimiteit te vergroten door zich voor te doen als een uiting van de wil van de werkers in de gezondheidszorg. Naast de AfD die de actie steunde, waren er spandoeken te zien van de dwarsdenkerspartij “De Basis”.

In ieder geval zal de meerderheid van de verplegers aan de kant van de tegendemonstranten staan. Bij protesten in Dresden bijvoorbeeld, twee weken geleden, vormden medische studenten en ziekenhuispersoneel een menselijke keten om hun ziekenhuis te beschermen en zich te verzetten tegen de mars van “dwarsdenkers”.

In de afgelopen weken zijn de “dwarsdenkers” erin geslaagd zich te vestigen als de enige zichtbare oppositie tegen het regeringsbeleid. En ze bereiken veel mensen. Volgens onderzoek van de Berliner Zeitung hebben vorige week meer dan 380.000 mensen in honderden steden gedemonstreerd tijdens wandeltochten onder het motto “dwarsdenken”. Maar het zijn niet allemaal nazi’s en het zijn niet allemaal vaccinatieweigeraars. Wij zullen elders nader ingaan op de samenstelling van de “dwarsdenkers”. Wij zijn hier vooral geïnteresseerd in één ding: waarom slagen de leiders van de “wandelingen” erin zoveel mensen te mobiliseren?

De regering maakt de weg vrij voor “dwarsdenkers”

De hoofdverantwoordelijkheid ligt bij het rampzalige pandemiebeleid van de Duitse landelijke en deelstaatsregeringen. Na meer dan twee jaar van pandemie, ontelbare beleidswijzigingen, zeer matig werkende lockdowns die vooral de recreatie troffen, en beleid dat kapitalistische winsten boven mensenlevens stelt, streeft men nu actief naar virusverspreiding. Dat wordt gesteund door de rood-rood-groene deelstaatregering in Berlijn, die een aanvraag indiende om de toegang tot PCR-tests te beperken.

Tegelijkertijd zet men in op repressie. Er is besloten om niet langer het loon door te betalen van ongevaccineerde arbeiders die in quarantaine zijn, en binnenkort zelfs van ongeboosterde arbeiders. En er dreigen zware boetes en ontslagen bij de invoering van verplichte vaccinatie. Onlangs heeft het hoofd van het Arbeidsbureau, Detlef Scheele, zelfs de mogelijkheid geopperd om de werkloosheidsuitkeringen van ongevaccineerden te schrappen wanneer er een algemene vaccinatieplicht wordt ingevoerd. Wanneer er straks in maart toch geen ontslagen vallen onder ongevaccineerde gezondheidswerkers, zal dat niet te wijten zijn aan een gebrek aan wil bij de regering om te onderdrukken, maar aan organisatorische problemen. De gezondheidsdiensten hebben simpelweg te weinig personeel om de vaccinatiestatus van alle werkers te controleren.

Het is in ieder geval duidelijk dat de regering er op inzet om de ongevaccineerden de schuld te gaan geven van de pandemie, en de arbeidersklasse te verdelen in gevaccineerden (of geboosterden) en ongevaccineerden. Maar wij mogen niet accepteren dat collega’s tot zondebok worden gemaakt voor een pandemiebeleid dat alleen al in Duitsland tot meer dan tien miljoen besmettingen en meer dan honderdduizend sterfgevallen heeft geleid. Het was immers het neo-liberale beleid van bezuinigingen in de gezondheidszorg dat heeft geleid tot de huidige verpleegkundigencrisis met een tekort van honderdduizenden verpleegkundigen. Verantwoordelijk voor het voortduren van de pandemie is een beleid dat de kapitalistische productie ten koste van alles in stand houdt voor de winsten van de grote bedrijven….

Elke linkse politiek, die weigert de regering de handen in onschuld te laten wassen voor deze ingecalculeerde mislukking in het belang van de winst, moet zowel de inadequate beschermingsmaatregelen van de regering en de vernietiging van de gezondheidszorg aan de kaak stellen als de repressie tegen de ongevaccineerden verwerpen – of het nu gaat om beroepsverboden vanwege verplichte vaccinatie, of het snijden in de moeizaam verworven sociale verworvenheden zoals ziektegeld of werkloosheidsuitkeringen. Wij komen op voor vaccinaties en verdedigen de noodzaak van het overtuigen van mensen voor deze vaccinaties. Maar wij zijn tegen repressieve verplichte vaccinaties. Hetzelfde standpunt wordt ingenomen door de vakbond Ver.di, waarin de overgrote meerderheid van het vakbondspersoneel in de gezondheidszorg is georganiseerd.

Het is echter fataal als de enige zichtbare oppositie in de straten tegen de onderdrukking van de ongevaccineerden van rechts komt. Dan kunnen de “dwarsdenkers” ook mensen bereiken die tot nu toe niets te maken hebben gehad met rechtse samenzweringsideologieën, maar die verkeerd zijn voorgelicht over vaccinatie of gewoon nog niet overtuigd zijn van de noodzaak ervan. Indien gevaccineerden en ongevaccineerden zich echter in hun werkplaatsen en vakbonden verenigen tegen de dreiging van ontslagen en voor een uitbreiding van de testcapaciteiten en beschermingsmaatregelen, zullen de laatstgenoemden eerder tot vaccinatie worden overgehaald dan door repressie van overheidswege, die handelt in het belang van de winsten van de grote bedrijven.

De sociale demagogie van de “dwarsdenkers”

Veel van de leuzen op de demonstraties van de “dwarsdenkers” komen voort uit een ideologisch samenzweringsgedachtegoed, dat niet zelden ook doorspekt is met antisemitisme. In het bijzonder bepleiten ze een fundamentele scepsis tegen de medische vooruitgang en prediken ze esoterische “genezingen” als substituut voor medische kennis. Zo wil de “Werkgroep Gezondheid” van de partij “De Basis” de pandemie bestrijden via versterking van het immuunsysteem “door vrijheid, vertrouwen, intermenselijke contacten, vriendschappelijke relaties, aanraking, vreugde, lichaamsbeweging (vooral in de frisse lucht), licht en gezonde voeding”.

Het is niet ongebruikelijk om op de demonstraties kritiek te horen op de farmaceutische industrie. Maar wanneer zij tegen “Big Pharma” ingaan, dan is het omdat het vaccin microchips zou implanteren, omdat het vaccin zelf mensen zou besmetten, of dat de hele pandemie een uitvinding was om autoritaire regimes te installeren.

De echte “samenzwering” van de farmaceutische industrie is echter de heel normale kapitalistische realiteit: farmaceutische bedrijven maken inderdaad miljardenwinsten op mensenlevens, en de praktijk van de farmaceutische industrie is al tientallen jaren telkens weer om onderdrukte groepen te misbruiken voor medische experimenten om nieuwe geneesmiddelen op de markt te kunnen brengen – of om geen geneesmiddelen te ontwikkelen als de winstmarge daarvoor niet veelbelovend genoeg lijkt. Dat is vooral duidelijk bij de pandemie wanneer het gaat om octrooien op vaccins. Terwijl de farmaceutische bedrijven astronomische winsten maken op de nieuwe coronavaccins – BionTech bijvoorbeeld 17 miljard euro, alleen al in 2021 – verdedigt de regering de octrooien als een bron van winst voor de bedrijven, terwijl miljarden mensen wereldwijd het helemaal zonder vaccins blijven stellen. Onlangs verklaarde zelfs Robert Habeck van de Groenen, die vóór de Bondsdagverkiezingen pleitte voor de vrijgave van octrooien, dat hij dit nu niet meer verstandig acht, nadat hij “als minister van Economische Zaken opnieuw intensief met de farmaceutische bedrijven heeft gesproken”. Daarbij zou het geld dat vanwege de licenties voor de octrooien binnenstroomt, gebruikt kunnen worden om de testcapaciteiten uit te breiden, en andere vaccinproducenten zouden hun productie aan het vaccin kunnen aanpassen.

Het enige progressieve antwoord van alle uitgebuite en onderdrukte mensen op de macht van de farmaceutische bedrijven kan niet bestaan uit het verwerpen van vaccins die al miljarden keren zijn beproefd, maar uit het onteigenen van de farmaceutische bedrijven zonder schadeloosstelling en het onder democratische controle stellen van deze bedrijven door arbeiders en patiënten, als onderdeel van een programma voor de nationalisering van de hele gezondheidszorg.

Dit is echter precies het soort eis die niet voorkomt op de “dwarsdenkers”-demonstraties. Zij eisen niet de onmiddellijke en gratis verstrekking van het vaccin aan de gehele wereldbevolking om de pandemie in te dammen – een eis die lijnrecht zou ingaan tegen de winstlogica van de farmaceutische industrie. Zij vragen zelfs niet om een uitbreiding van de testcapaciteiten, die van essentieel belang zijn voor een doeltreffende bescherming tegen de pandemie. Hun kritiek op de farmaceutische industrie is gericht op deregulering en juist niet op het verbieden van elke vorm van winstbejag met de menselijke gezondheid.

Op sommige plekken worden tijdens de “wandelingen” eisen gesteld voor meer loon en meer personeel in de zorgsector. Dat is niet verwonderlijk, aangezien de objectieve situatie in de gezondheidszorg zo rampzalig is dat zelfs de neo-liberale FDP oproept tot “betere arbeidsomstandigheden in de zorg” en een “personeelsbezetting op basis van de behoeften” – natuurlijk denken ze er niet eens aan om dat ook daadwerkelijk uit te voeren. De AfD heeft bijvoorbeeld in haar verkiezingsprogramma voor de Bondsdagverkiezingen van 2021 ook opgeroepen tot een wettelijk verplichte minimale personeelsbezetting voor verplegend personeel. Eén ding is duidelijk: de reële sociale problemen die door de pandemie zijn verergerd – de verzorgingscrisis, de ondergang van veel kleine bedrijven, de stijging van de werkloosheid in veel deelstaten, de nu sterk stijgende inflatie en nog veel meer – zijn zo aanwezig dat noch de neo-liberalen, noch de rechtse krachten à la AfD ze kunnen negeren. Niemand mag echter de illusie koesteren dat zij dat ook werkelijk zouden doen, want het zijn neo-liberale, pro-kapitalistische partijen die elke inmenging in de markt afwijzen, voor privatisering pleiten en de erfbelasting willen afschaffen.

De eisen van “De Basis”, de AfD en de “dwarsdenkers” zijn niets anders dan sociale demagogie. Dat wil zeggen dat het eisen zijn die niet bedoeld zijn om daadwerkelijk te worden uitgevoerd. Ze staan niet in het middelpunt van de protesten, en de afwijzing van maskers en inentingen wel. De beweging wil zichzelf slechts een sociaal vernisje geven om een deel van de bevolking te bereiken dat anders niet met openlijk extreem-rechts zou demonstreren.

Fascistische organisaties in de eerste helft van de twintigste eeuw hanteerden een soortgelijke logica: die spraken bijvoorbeeld van een “nationaal socialisme” waarmee zij arbeiders wilden bereiken voor hun fascistische project. Overal waar ze aan de macht kwamen, bestond hun werkelijke beleid erin de vakbonden te vermorzelen, socialistische en communistische arbeiders gevangen te zetten, minderheden te vermoorden, de grote kapitalistische ondernemingen uit de economische crisis te redden en oorlogen te ontketenen om hun winsten veilig te stellen.

De sociale demagogie van de “dwarsdenkers” kan mensen aantrekken, zeker wanneer zij de enigen zijn die zich verzetten tegen de repressie tegen de ongevaccineerden en boetes en ontslagen afwijzen. Collega’s die gewonnen zouden kunnen worden voor een sociaal programma tegen het desastreuze beleid van de regering zullen richting “dwarsdenkers” gaan, als de vakbonden en de organisaties van links geen alternatief programma te bieden hebben. Daarom is het van groot belang dat Ver.di, als vakbond in de gezondheidssector, verplichte vaccinatie afwijst als ondoeltreffend en zich uitspreekt tegen repressie tegen de ongevaccineerden. Maar als dat alleen bij lippendienst blijft in plaats van dat Ver.di gevaccineerde en ongevaccineerde collega’s samen organiseert tegen boetes en ontslagen, voor de uitbreiding van de testcapaciteiten en tegen een op winst gerichte gezondheidszorg, is dat niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat.

Een programma van de arbeiders tegen de regering en tegen de opkomst van rechts

Het is een feit dat de sociaal-democratische vakbonden en de progressieve partijen de regering tijdens de pandemie niet confronteerden met een alternatief beleid waarin het leven van mensen daadwerkelijk voorrang kreeg boven bedrijfswinst. Integendeel, ze hebben zich gevoegd in de “nationale eenheid” achter de regering, de protesten beperkt en meegewerkt aan de uitvoering van regeringsmaatregelen – zoals de partij Die Linke in de verschillende deelstaatregeringen waaraan ze deelneemt.

In tegenstelling tot wat sommige linksen beweren, zijn de “dwarsdenken”-demonstraties geen “volksverzet tegen de regering”. In de strikte zin van het woord zijn de “dwarsdenkers” niet eens oppositieleden: hun centrale eis tot intrekking van de coronamaatregelen – veel “dwarsdenkers” zijn zelfs tegen PCR-testen – wordt nu meer en meer ingewilligd na de ommezwaai van de regering richting een beleid van virusverspreiding, tot verdriet van miljoenen werkers in essentiële sectoren in de industrie, de dienstensector en de gezondheidssector.

Tegen vaccinatieplicht zijn, die geen oplossing biedt voor de pandemie maar alleen de repressie tegen collega’s vergroot, is niet hetzelfde als tegen elke beschermingsmaatregel zijn. Integendeel, het moet gaan om het samen als collega’s strijden voor veilige arbeidsomstandigheden en tegelijkertijd tegen repressie door bazen en de staat.

Dit betekent dat, om de oppositie tegen de regering niet aan rechts over te laten, het noodzakelijk is om de machteloze ondergeschiktheid aan de geest van “nationale eenheid” te overwinnen. Een programma van de arbeiders tegen de crisis en tegen het pandemiebeleid van de regering is nodig om de opkomst van rechts een halt toe te roepen. Een programma dat pleit voor een massale uitbreiding van de testcapaciteit en honderd procent betaald verlof voor besmette personen, familieleden en contacten, alsook voor het instellen van hygiënecommissies voor collectieve besluitvorming en controle over veilige werkomstandigheden tijdens de pandemie. Een programma dat tegelijkertijd alle repressie van de ongevaccineerden bestrijdt, zich verzet tegen ontslagen, asociale boetes en andere aanvallen op de arbeidersklasse. Een programma dat tegelijkertijd een groter perspectief oproept: voor de vrijgave van alle vaccins en voor de nationalisatie van alle particuliere testcentra, laboratoria, farmaceutische bedrijven en ziekenhuizen onder controle van de arbeiders en de patiënten, onder het motto: ons leven is meer waard dan hun winst! Dit is precies de taak van de vakbonden in de huidige situatie.

Het uitgangspunt hiervoor zouden de werkers in de gezondheidszorg kunnen zijn. In Berlijn zijn afgelopen najaar nog duizenden verplegers en ziekenhuispersoneel in staking gegaan voor meer personeel. In verschillende andere deelstaten ontstaan momenteel ook ziekenhuisbewegingen en gaan gezondheidswerkers reeds de straat op voor meer personeel, meer tests en de vrijgave van vaccinatiepatenten. Het is hun taak om een duidelijk alternatief te bieden voor het pandemiebeleid van de regering, zoals wij schreven in onze laatste verklaring met als titel: “De regering kiest voor virusverspreiding – maar onze levens zijn meer waard dan hun winsten!:

“Een dergelijke politieke beweging zou niet alleen moeten staken voor meer personeel op individuele locaties, maar ook moeten demonstreren en ook landelijk staken voor eisen voor de afschaffing van het winstsysteem in ziekenhuizen, voor massale investeringen in de gezondheidszorg, en tegen de strategie van virusverspreiding van de regering. Daartoe moet druk worden uitgeoefend op de vakbondsleiders en -besturen, die zich tot dusver tegen dergelijke mobilisaties hebben verzet. De nieuwe ziekenhuisbewegingen zijn dan ook een uitgelezen kans om deze druk op te voeren en in de afzonderlijke deelstaten een politieke beweging op te bouwen. Een dergelijke beweging van gezondheidswerkers zou, samen met andere sectoren zoals studenten, onderwijsmedewerkers en kritieke infrastructuursectoren, kunnen pleiten voor een arbeidersalternatief voor het regeringsbeleid en honderdduizenden achter hun strijd kunnen verenigen. Anders zal extreem-rechts, dat momenteel de enige zichtbare politieke oppositiebeweging in de straten is, zich blijven versterken.”

Voor 8 maart wordt momenteel een alliantie gevormd met deelneming van ziekenhuisarbeiders, waarin de strijd voor de opwaardering van hun werk in de zorg wordt gecombineerd met de strijd tegen extreem-rechts.

Stefan Schneider