Waarom de campagne “Wat kost de PVV” een vroegtijdige dood stierf

In het najaar van 2009 lanceerde schrijver Thomas van Aalten in samenwerking met weblog Sargasso de campagne “Wat kost de PVV?”. Het was een reactie op de twijfelachtige ambitie van Geert Wilders en zijn PVV om aan immigratie een kostenplaatje te verbinden. In januari 2010 zou de definitieve campagnewebsite online gaan, maar voordat het zover was kondigde Van Aalten alweer het einde van zijn project aan. Wat was het idee achter de campagne? En waarom ging hij uiteindelijk toch niet door?

Laten we beginnen met een analyse van wat er precies aan de hand is. Waarom is de PVV momenteel zo succesvol?

Van Aalten: “Veel partijen in Nederland hebben een zeker maatschappelijk draagvlak, een zeker aantal vaste leden en stemmers. Dat draagvlak is met name gebaseerd op een uitgewerkte ideologie en een maatschappelijk programma, die vaak in de loop van vele jaren ontwikkeld zijn en gebaseerd zijn op een ideologische oorsprong die soms honderden jaren terug gaat. Het draagvlak van de PVV is daarentegen op iets heel anders gebaseerd, op niet nader gedefinieerde gevoelens. Zoals het gevoel van angst voor het onbekende, of een soort conservatief sentimenteel streven naar een authentieke Nederlandse identiteit. Dit ‘oorspronkelijke’ Nederland dat door de PVV nagestreefd wordt, heeft echter nooit bestaan. Er is nooit een politiek klimaat geweest waar Wilders niets op tegen zou hebben gehad.

Een dergelijk gebrek aan een samenhangende politieke visie vindt zijn weerslag in de manier van politiek voeren. Het is niet erg om een discussie aan te gaan, maar Wilders zal nooit eens luisteren naar een ander standpunt en zeggen: “Daar ga ik even over nadenken en dan kom ik terug”. Dat kan slechts tot radicalisering leiden. Er is geen situatie denkbaar waarin Wilders’ politieke beweging op de een of andere manier zal nuanceren. Met alleen oneliners is geen milde politiek te bedrijven. Overigens ontbeert niet alleen de PVV een dergelijke ideologische grondslag, maar ook de PVV-stemmer. Er wordt niet op Wilders gestemd vanuit een zekere maatschappelijke visie. Morgen is het weer iemand anders waar ze allemaal achteraan lopen.”

Dat is in ieder geval niet het beeld dat deze stemmers van zichzelf hebben.

“Nee, zij vinden misschien dat ze uit volle overtuiging voor Wilders kiezen, en in zekere zin doen ze dat ook. Maar dat zegt niets over hoe ze er over een paar jaar over zullen denken. In zekere zin past deze houding prima bij de huidige tijdsgeest, die gedomineerd wordt door de ‘talentenjacht’: iedereen kiest zijn of haar idool, gaat daarvoor door het vuur, vindt dat idool helemaal het einde. En zodra de serie is afgelopen, zoeken we gewoon een nieuwe ster om achteraan te lopen.

Als blijkt dat de PVV niet daadwerkelijk verandering bewerkstelligt, kalft de steun voor die partij waarschijnlijk snel genoeg af. Zelfs al zou de PVV heel wat van haar standpunten in de praktijk ten uitvoer kunnen brengen, dan zal snel blijken dat de problemen daarmee feitelijk niet zijn opgelost. Stel je bijvoorbeeld voor dat de PVV alle moslims het land uit krijgt, dan hebben ze gewoon een nieuwe zondebok nodig. De problemen die aanvankelijk aan de aanwezigheid van moslims toegeschreven werden, blijven immers bestaan. Maar ook de eigen achterban van de PVV zal zich snel genoeg gaan realiseren dat zij slechts het slachtoffer zijn geworden van de politiek die Wilders voorstaat. Als een ware volksmenner strijdt Wilders nu dan wel voor het behoud van de AOW, maar de ‘gewone, hardwerkende’ burger zal het eerst sneuvelen in zijn klimaat.”

Waarom is de oppositie tegen de PVV dan toch zo onsuccesvol? Met name vanuit links?

“Vooral omdat de discussie over Wilders meer en meer uitgehold is. Het debat gaat helemaal niet meer over zijn politieke programma, maar over zijn uitspraken in de Tweede Kamer en op de televisie. Daar komt bij dat de PVV natuurlijk niet aan te spreken is op wat zij daadwerkelijk al gedaan heeft.

Uiteindelijk zal het doek voor Wilders toch vallen. Hij krijgt veel steun in gebieden in het land waar het niet bepaald goed gaat. We zijn allemaal opgevoed met het idee dat de staat uiteindelijk al onze problemen zo veel mogelijk voor ons oplost. Maar dat staat haaks op de praktijk van het neo-liberale beleid dat alle overheden al jaren voeren. Terwijl ze feitelijk steeds minder voor de mensen willen doen, zijn die mensen het simpelweg gewend om de politie te bellen als ze iets te klagen hebben. Niemand neemt enig initiatief om de problemen waarmee men zich dagelijks geconfronteerd voelt, zelf op te lossen.”

Zou de oppositie tegen de PVV vooral te zoeken moeten zijn in het opleven van een “civil society”?

“Ja, misschien wel. De problemen waar mensen echt mee zitten, zijn heel alledaags en in de eigen leefomgeving op te lossen. Bijvoorbeeld dat de hele straat vol rotzooi ligt. De PVV gaat daar echt niets aan veranderen.”

Waarom wordt dat niet nader uitgelicht door links?

“Omdat in het hele debat iedere vorm van nuance ontbreekt. Mensen kijken niet over de grenzen van hun eigen cultuur of subcultuur. En de PVV is heel goed in het doen opwaaien van stofwolken, waardoor mensen zich niet langer realiseren dat problemen gewoon op te lossen zijn.”

Is dat zo? Zijn al die problemen zo makkelijk oplosbaar?

“Ik koester niet het idee van een ideale samenleving waarin iedereen hetzelfde is. Als je een samenleving nastreeft waarbinnen mensen nooit met elkaar over hun belangen in conflict zijn, als dat de vrede is die je zoekt, dan moet je naar een totalitaire staat.”

Is dat niet precies de vrede die Wilders belooft? En waarnaar veel PVV-stemmers een zeker verlangen koesteren?

“Ja, totdat het die stemmer zélf is die de dupe wordt! Ga maar eens naar witte probleemjongeren in Urk, om maar wat te noemen, en vertel hen maar eens dat Wilders ze in tuchtscholen zou willen opsluiten. Ik denk niet dat zij dan nog op de PVV zouden stemmen.”

Laten we het hebben over jouw campagne “Wat kost de PVV?”. Wat was het idee daarachter?

“Het was vooral een directe reactie op Wilders’ campagne over de kosten van de massa-immigratie. Ik had in het bijzonder grote moeite met die vraag: “wat kost dat?”. Het is belachelijk om te denken dat van alles een waarde uit te drukken is, enkel en alleen in geld. Het moest een soort statement worden met een knipoog, vergezeld van een serieuze vraag: wat zou er kunnen gebeuren als Wilders’ ideeën daadwerkelijk worden uitgevoerd?

Het idee was om een soort platform te bieden waar met meer diepgang een discussie vorm zou kunnen krijgen over de daadwerkelijke gevolgen van de politiek die Wilders bepleit. En dan met name op gebieden die in de discussie rond Wilders doorgaans helemaal niet aan bod komen, internationale betrekkingen bijvoorbeeld. Een groot probleem is echter dat rechts-populisten als Wilders en ook Rita Verdonk zelf stelselmatig de inhoudelijke discussie vermijden. Wilders vult wel af en toe zelf een halve opiniepagina in De Volkskrant of het NRC, maar hij zal nooit een kritisch gesprek aangaan over zijn ‘kopvoddentax’.”

Waartoe moest de campagne uiteindelijk leiden? Was het een moreel appèl aan politici of stemmers? Was het activerend  bedoeld, of moest het vooral aanzetten tot nadenken?

“Veel politieke partijen hebben een met redenen omkleed standpunt waarmee je het eens of oneens kunt zijn. Maar zij kunnen allemaal op de een of andere manier hun verhaal hardmaken. Wilders daarentegen voert de politiek van oneliners. Bijvoorbeeld door voor te stellen dat bepaalde problemen kunnen worden opgelost door op scholen de Nederlandse vlag te hijsen. Die twee visies op het bedrijven van politiek botsen ontzettend met elkaar. Dat wilde ik laten zien.”

Spreekt die spanning niet redelijk voor zich?

“Misschien wel. Ook mijn project leek uit te lopen op een preek voor eigen parochie. Wat we eigenlijk nodig hebben, zijn kritische geluiden uit onverwachte hoek. Het was beter geweest als ‘Wat kost de PVV?’ bijvoorbeeld in de Telegraaf gepubliceerd was.”

In de aanloop naar de lancering van een definitieve versie van de website begon je te twijfelen of je de campagne wel door moest zetten?

“De hele discussie rondom Wilders is totaal ontspoord. Het maakt niet meer uit waar een bijdrage aan deze discussie uit bestaat, op de een of andere manier profiteert hij alleen maar van die extra schijnwerpers. Ik had geen zin om op deze manier zelf ook het monster te voeden. Ik ben dan ook zeer sceptisch over het proces dat nu tegen hem gevoerd wordt. We zouden er gewoon niet zoveel aandacht aan moeten geven. Het was steeds meer discussie om de discussie. Ik wil zijn partijprogramma analyseren. Ik wil het hebben over de inhoud.”

Maar dat kon toch ook op jouw website? Mensen hadden hulp toegezegd, er was media-aandacht voor het initiatief…

“Misschien dat ik te snel in een keer resultaat heb willen zien. Naarmate het strafproces tegen Wilders dichterbij kwam, ging het met de publieke discussie alleen maar verder de verkeerde kant op.”

Maar het doel van je website was toch deze publieke discussie enigszins te sturen?

Met enige twijfel: “Ja, maar ik denk niet dat het kan.”

Op weblog Sargasso kondigde je in januari aan dat je met het project stopte voordat het goed en wel begonnen was. “De hele discussie rond Geert Wilders is zinloos. Er wordt te veel geluld over leegheid. Dit is verspilde energie. Stop met flyeren tegen, stop met de stille marsen, stop met petities, met aanklachten en ander gelul rond de PVV”, zo schreef je. Er sprak een grote moedeloosheid en teleurstelling uit.

“Het werd een mening om een mening om een mening. De hele focus op Wilders onbrak. Onze cultuur is veel te veel gemedialiseerd: hoewel Wilders zelf nergens aan tafel komt, gaat het overal over hem.”

Is het punt dan niet juist dat het te veel om Wilders zelf gaat, en te weinig over een verschijnsel waarvan hij slechts een exponent is?

“Je bedoelt dat Wilders meer benaderd zou moeten worden als katalysator van een xenofobie die veel dieper geworteld is in onze samenleving? Ja, misschien is dat wel een goed standpunt.”

De vraag is dan natuurlijk weer: wat moeten we dan in de tussentijd met die Wilders?

“Niets met Wilders in het bijzonder, maar met de stemmers. Geef anderen de ruimte om hun mening te uiten en hun cultuur te beleven. Uiteindelijk moet iedereen leren buiten de eigen zuilen te denken.”

Leuk en aardig, maar Wilders frustreert dat. Daar zullen we toch iets mee moeten.

“Hoe ga je ermee om dat ook een Wilders zich kan ontwikkelen? Misschien moeten we het gewoon een plek geven. Reactionaire opvattingen als die van Wilders vinden toch altijd slechts weerklank bij een relatief kleine groep. Uiteindelijk is het toch: ‘poppetje gezien, kastje dicht’, ook voor zijn echte achterban.”

Wat gaat Thomas Van Aalten nu doen?

“Ik ben bezig met een nieuwe essaybundel, waarin ik nog een keer uitvoerig op onder andere Wilders en het neo-liberalisme zal terugkomen. Daarna heb ik het wel weer even gehad met de non-fictie.”

Toch zie ik wel een probleem: je hebt het over het organiseren van mensen in hun directe leefomgeving, over het sturen van het publieke debat en het bevorderen van een andere manier van denken. Dingen die een enorme energie- en tijdsinvestering vergen. Maar na een half jaar campagne heb je het er wel weer mee gehad. Is er niet wat meer vasthoudendheid voor nodig?

“Ja, maar dat komt wel weer een keer terug. Het klinkt allemaal heel moedeloos, maar uiteindelijk ben ik een kritisch optimist.”

Mathijs van de Sande