Waarom sociaal-democraten en liberalen weigeren fascisme te benoemen
“‘Ik denk dat wat de media de afgelopen tien jaar hebben gedaan is alarm slaan, tot het punt waarop ze iedereen murw hebben gemaakt.’ Jon Stewart legt zijn standpunt uit over het al dan niet “fascist” noemen van Trump”, aldus een tweet van de Daily Show met een filmpje van hun presentator Jon Stewart. Die laat daarin perfect zien waarom liberalen en sociaal-democraten systematisch te laat zijn met het benoemen van het fascisme. Hij wil wachten tot het voor hem overduidelijk is. Met andere woorden: wanneer hij er niets meer aan kan doen.
In zijn filmpje heeft hij het over “nuance”, waarbij nuance blijkbaar betekent dat je iemand geen fascist noemt tot het overduidelijk is.
Allereerst: het is juist de taak van media en journalistieke duiding om dat duidelijk te maken. Op wie ben je als mediafiguur aan het wachten?
Zeker in het geval van Trump: hij heeft in zijn eerste weken als president op meerdere manieren de fundamenten van de democratische rechtsstaat aangevallen. Maar volgens Jon zijn er ook zaken die “binnen de Grondwet” gebeuren.
Dus waarom durft Jon het woord “fascisme” niet tegen Trump te gebruiken? Omdat hij graag redelijk wil overkomen. Die roep om nuance, die waarschuwing dat de term wordt uitgehold, dat zijn woorden van iemand die toch bang is om zijn band met de tegenstander helemaal op te blazen.
Iets dat we ook zien in liberaal en sociaal-democratisch Nederland. Tot op de dag van vandaag weigert de Nederlandse politiek, van SP tot D66, om Wilders een fascist te noemen. Want ze hebben hem nooit helemaal willen uitsluiten.
En dat is des te erger nu Wilders in feite de president van Nederland is. Frans Timmermans heeft hem zelfs gefeliciteerd met zijn overwinning, alsof Wilders onderdeel is van de ‘normale’ politieke orde. Daarmee is hij dat geworden.
Timmermans besloot zelfs dat praten over “bevolkingsomvang” geen “taboe” meer mocht zijn. Hij wil klaarblijkelijk meegaan met het extreem-rechtse gedachtegoed van Wilders, of is in ieder geval bereid zijn om een compromis te sluiten.
Dus dan is de vraag: wanneer zullen Jon Stewart, de liberalen en de sociaal-democraten inzien en uitspreken dat er sprake is van fascisme? Pas als er geen énkele hoop meer is om compromissen te sluiten met Wilders. Met andere woorden: als ze compleet buitenspel zijn gezet.
Dit zien we overal in de geschiedenis terug, zeker in de Weimarrepubliek. Martin Niemöller was ook een antisemiet, maar keerde zich tegen de nazi’s nadat hij in een concentratiekamp verdween. Ook de SPD en de KPD zagen het gevaar veel te laat in.
Ik zou graag willen dat liberalen en sociaal-democraten het fascisme eerder zouden herkennen, maar ik vrees dus ook de dag dat ze dat daadwerkelijk gaan doen. Want dat is waarschijnlijk de dag dat ze erkennen dat ze buitenspel zijn gezet, en geen enkele tegenmacht meer hebben.
Ik wens ze veel wijsheid toe, en in ieder geval het inzicht dat het niet-benoemen van fascisme geen bescherming is tegen fascisme. Dat ze het inzien voordat ze er niets meer tegen kunnen doen. Maar dat vereist idealisme boven pragmatisme op de korte termijn…
Bo Salomons
(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)