Waarom Zwarte Piet makkelijker verdwijnt uit Vlaanderen
In Vlaanderen wordt Zwarte Piet volgend jaar volledig afgeschaft. Iets dat in Nederland maar niet wil lukken, wordt in Vlaanderen gewoon gedáán. En, wat misschien het frappantste is: zonder dat er zo’n enorm oplopende strijd om gevoerd is (weliswaar voerde men ook in België actie tegen Zwarte Piet, maar veel minder intensief en frequent dan in Nederland).
Wat is het verschil? Zijn “de Vlamingen” toegeeflijker, zoals ik veel van mijn Nederlandse vrienden hier heb zien beweren? Dat is inderdaad het beeld dat veel Nederlanders van “de Vlamingen” hebben, maar na vier jaar in België te hebben gewoond, meen ik toch te kunnen zeggen van niet. Sowieso is het onzin om “de Vlamingen” over één kam te scheren.
Hoe dan ook, in Vlaanderen zijn “ze” allesbehalve toegeeflijk – kijk op de rechterzijde maar naar Bart De Wever (die zichzelf op z’n minst toch wel een “Wilders Light” mag noemen, maar die in de Belgische politiek ook wel een stuk meer mainstream is dan Wilders hier). Of neem, ter linkerzijde, de vakbonden (die – in ieder geval bij tijd en wijle – nog altijd veel militanter en standvastiger zijn dan de Nederlandse bonden ooit zijn geweest). Ook in Vlaanderen kiest men zeker niet altijd voor de mantel der liefde of het compromis, heus niet.
Ik zou zeggen dat het verschil ergens anders ligt: bij de Vlaamse rechterzijde. Want hoewel vast niet iedere rechtse politicus/stemmer in Vlaanderen heel blij zal zijn met de afschaffing van Zwarte Piet, vermoed ik dat ze zich er snel bij zullen neerleggen. Het heeft, ook voor hen, simpelweg geen prioriteit.
Nationalisme
Het rechtse discours in Vlaanderen is zeker niet veel minder racistisch of islamofoob dan in Nederland (kijk maar eens naar verlichte zielen als Theo Francken – dan weet je genoeg). De negatieve zelfidentificatie van rechtse Vlamingen lijkt verdomd veel op die van hun Nederlandse medestanders. Maar waar het op de ‘positieve’ identificatie aankomt, is er wél een groot verschil. Vlaams-nationalisten hebben een historisch narratief over Vlaanderen – wat het is; wat het was; wat het betekent om Vlaming te zijn. Het is compleet uit de duim gezogen onzin, natuurlijk, maar het is wél een min of meer consistent verhaal, dat bovendien al generaties lang wordt doorverteld. En dat gepaard gaat met feestdagen, tradities, protocollen, instituties, en dergelijke (waarvan een aantal inmiddels ook betrekkelijk mainstream zijn).
Nederlandse nationalisten hebben helemaal niet zo’n sterk narratief. Vraag de gemiddelde PVV-stemmer wat het betekent om Nederlander te zijn, en het is niet ondenkbaar dat “het Sinterklaasfeest” als eerste voorbeeld wordt genoemd. Geen Guldesporenslag of IJzerbedevaart, maar het Oranje voetbalelftal en dito familie. Wilders flirt soms met de Gouden Eeuw of de VOC-mentaliteit, maar veel van zijn stemmers weten echt niet wat dat betekent (waar je aan de ene kant blij mee kan zijn, maar aan de andere kant is dit natuurlijk nogal problematisch).
Wat kunnen we daaruit concluderen?
1) Dat de Vlamingen nu Zwarte Piet in de ban doen (en dat dit vast tot wat onrust zal leiden, maar uiteindelijk zonder al te veel gedoe weer zal passeren), wil niet zeggen dat de Vlaamse rechterzijde redelijker, toegeeflijker, of minder racistisch is dan de Nederlandse (verre daarvan). Het komt gewoon doordat Zwarte Piet veel minder centraal staat in het rechtse Vlaams-nationalistische discours. En hoewel ik zeker niet meer sympathie heb voor die Vlaams-nationalisten, kan je wél stellen dat hun nationalisme ten minste nog iets om het lijf heeft. In ieder geval meer dan het kneuterige kaas-en-klompen nationalisme van een Wilders of Jan Roos.
2) De strijd tegen Zwarte Piet in Nederland is niet zozeer een strijd tegen Zwarte Piet op zich, maar ook een confrontatie met het nationalistische zelfbeeld van veel rechtse Nederlanders. Het is een strijd tegen een racistisch discours dat steeds breder geaccepteerd wordt, en waarin Zwarte Piet een bijzonder belangrijke positie inneemt (al voordat Zwarte Piet echt zo’n centraal thema werd in het publieke debat). Hetgeen precies de reden is dat het moet worden afgeschaft, wat mij betreft. Maar het verklaart ook waarom het verzet tegen die afschaffing in Nederland zo ontzettend heftig is. In politiek opzicht staat er gewoon meer op het spel. Dit wil ook zeggen dat er meer valt te winnen – en we zijn ook hard op weg om dat te doen.
Mathijs van de Sande
Dank hiervoor, scherp en verhelderend! In samenhang hiermee: speelt ook het koloniale verleden in Nederland niet anders door dan in België? Nederland: koloniale supermacht sinds de Zeventiende Eeuw, een koloniaal rijk in meerdere werelddelen, grote rol in de transatlantische slavernij; België, pas zelfstandig op het wereldtoneel sinds 1830, later met een koninklijke privé-kolonie Kongo die dan later naar de staat zelf gaat, maar zonder die eeuwenoude voorgeschiedenis, en ook zonder een reeks andere koloniën, en zonder die slavernij-rol. Ik kan me zo voorstellen dat de koloniale symboliek, waaronder stereotyperingen richting Zwarte Piet, veel langer tijd hadden om hier in een nationalistisch bewustzijn omgezet te worden en door te dringen dan in België, war het nationalisme andere thema’s bespeelt.
En verder is de ‘hoofdsponsor’ – net de gangmaker maar wel degene die de onzin faciliteert – van het nationalisme in Nederland de nationale staat. In België is het een verzameling partijen en bewegingen in een half land,. een deelgewest. In Nederland kan het nationalisme leunen op de centrale staat en natie. Dit verschil geeft de ZP-traditie wellicht meer politiek ‘houvast’ in de staatsordening. Als ZP Vlaamse nationalisten al minder kan schelen, dan zal dat dubbel zoveel gelden voor Walloniërs, nationalistisch of anderszins.
Dit alles betekent dus dat de afschaffing van ZP in België veel minder een fundamentele doorbraak is dan het in Nederland zou zijn, zoals je al aangeeft. Een mooie opsteker blijft het natuurlijk wel 🙂
Interessante punten, Peter.
Mathijs, jij kent de situatie daar. Ik vroeg me af of de initiatiefnemers (individuen en organisaties) van het Pietenpact misschien in meerderheid wit zijn? Dat zou dan mogelijk mede kunnen verklaren waarom er naar hen beter geluisterd wordt. In Nederland wordt de eis van afschaffing misschien meer geassocieerd met zwarte stemmen. Stemmen waar historisch nooit naar geluisterd wordt in Nederland én België (hoewel we daarin verandering aan het brengen zijn),
Goedendag. Ik ben 56 jaar en had ook altijd het idee dat Zwarte Piet heel normaal was. Als kind had ik geen enkele associatie met huidskleur of wat dan ook. Ook had ik er tot vorige week (november 2016 dus) geen idee van, dat racisme weer zo aan de orde was. Toen kreeg ik de film The Butler te zien met Oprah Winfrey in 1 van de hoofdrollen. Het gaat over een meneer die als, mag ik het zo noemen? gekleurde Amerikaan, als butler onder 8 presidenten heeft gediend. We gingen weer even terug in de tijd in deze film. Wat ik zag vond ik echt schokkend. Rassenrellen etcetera. Scheiding op toiletten tussen wit en zwart. Echt verschrikkelijk. Dat moeten we toch nooit meer willen. Laten we in godsnaam in vrede leven met elkaar en op fatsoenlijke, respectabele wijze de dialoog met elkaar blijven aan gaan en tot compromissen kunnen komen met elkaar zodat we allemaal door 1 deur kunnen. Ik dacht echt dat we het station racisme al lang geleden gepasseerd waren. Kunnen we er dan ook geen Grijspiet van maken? Ik wil in ieder geval de wens uitspreken dat ik hoop iedereen weer blij kan zijn met dit feest en het geen pijnlijke associaties op roept voor wie dan ook en dat IEDEREEN het feest kan beleven zoals ik het vroeger heb mogen beleven.
We kunnen pas allemaal door één deur vrees ik als we racisme (en veel andere onderdrukkingen) hebben afgeschaft.
Een compromis – “grijspiet” noem jij dat – kan niet. Een beetje racisme toelaten, om racisten tevreden te stellen, dat kan gewoon niet. Je kan ook niet zeggen tegen een mishandelaar: “sla me wat minder, dan noemen we het een compromis”. Er is geen middenweg in deze.
“No justice no peace”, riepen de demonstranten zaterdag in Rotterdam: pas als er gerechtigheid is zal er vrede kunnen zijn.
Veel witte mensen willen liever niet zien dat er voortdurend geweld en racisme plaatsvind tegen niet-witte mensen, en denken dat als de niet-witte mensen ophouden met er tegen te protesteren er weer ‘vrede’ heerst. Maar dat is niet zo, alleen kan je dan als witte makkelijker je ogen sluiten voor hoe gewelddadig het er echt aan toe gaat.