Waarom Zwarte Piet makkelijker verdwijnt uit Vlaanderen

Zwarte Piet is racisme.
Zwarte Piet is racisme.

In Vlaanderen wordt Zwarte Piet volgend jaar volledig afgeschaft. Iets dat in Nederland maar niet wil lukken, wordt in Vlaanderen gewoon gedáán. En, wat misschien het frappantste is: zonder dat er zo’n enorm oplopende strijd om gevoerd is (weliswaar voerde men ook in België actie tegen Zwarte Piet, maar veel minder intensief en frequent dan in Nederland).

Wat is het verschil? Zijn “de Vlamingen” toegeeflijker, zoals ik veel van mijn Nederlandse vrienden hier heb zien beweren? Dat is inderdaad het beeld dat veel Nederlanders van “de Vlamingen” hebben, maar na vier jaar in België te hebben gewoond, meen ik toch te kunnen zeggen van niet. Sowieso is het onzin om “de Vlamingen” over één kam te scheren.

Hoe dan ook, in Vlaanderen zijn “ze” allesbehalve toegeeflijk – kijk op de rechterzijde maar naar Bart De Wever (die zichzelf op z’n minst toch wel een “Wilders Light” mag noemen, maar die in de Belgische politiek ook wel een stuk meer mainstream is dan Wilders hier). Of neem, ter linkerzijde, de vakbonden (die – in ieder geval bij tijd en wijle – nog altijd veel militanter en standvastiger zijn dan de Nederlandse bonden ooit zijn geweest). Ook in Vlaanderen kiest men zeker niet altijd voor de mantel der liefde of het compromis, heus niet.

Ik zou zeggen dat het verschil ergens anders ligt: bij de Vlaamse rechterzijde. Want hoewel vast niet iedere rechtse politicus/stemmer in Vlaanderen heel blij zal zijn met de afschaffing van Zwarte Piet, vermoed ik dat ze zich er snel bij zullen neerleggen. Het heeft, ook voor hen, simpelweg geen prioriteit.

Nationalisme

Het rechtse discours in Vlaanderen is zeker niet veel minder racistisch of islamofoob dan in Nederland (kijk maar eens naar verlichte zielen als Theo Francken – dan weet je genoeg). De negatieve zelfidentificatie van rechtse Vlamingen lijkt verdomd veel op die van hun Nederlandse medestanders. Maar waar het op de ‘positieve’ identificatie aankomt, is er wél een groot verschil. Vlaams-nationalisten hebben een historisch narratief over Vlaanderen – wat het is; wat het was; wat het betekent om Vlaming te zijn. Het is compleet uit de duim gezogen onzin, natuurlijk, maar het is wél een min of meer consistent verhaal, dat bovendien al generaties lang wordt doorverteld. En dat gepaard gaat met feestdagen, tradities, protocollen, instituties, en dergelijke (waarvan een aantal inmiddels ook betrekkelijk mainstream zijn).

Nederlandse nationalisten hebben helemaal niet zo’n sterk narratief. Vraag de gemiddelde PVV-stemmer wat het betekent om Nederlander te zijn, en het is niet ondenkbaar dat “het Sinterklaasfeest” als eerste voorbeeld wordt genoemd. Geen Guldesporenslag of IJzerbedevaart, maar het Oranje voetbalelftal en dito familie. Wilders flirt soms met de Gouden Eeuw of de VOC-mentaliteit, maar veel van zijn stemmers weten echt niet wat dat betekent (waar je aan de ene kant blij mee kan zijn, maar aan de andere kant is dit natuurlijk nogal problematisch).

Wat kunnen we daaruit concluderen?

1) Dat de Vlamingen nu Zwarte Piet in de ban doen (en dat dit vast tot wat onrust zal leiden, maar uiteindelijk zonder al te veel gedoe weer zal passeren), wil niet zeggen dat de Vlaamse rechterzijde redelijker, toegeeflijker, of minder racistisch is dan de Nederlandse (verre daarvan). Het komt gewoon doordat Zwarte Piet veel minder centraal staat in het rechtse Vlaams-nationalistische discours. En hoewel ik zeker niet meer sympathie heb voor die Vlaams-nationalisten, kan je wél stellen dat hun nationalisme ten minste nog iets om het lijf heeft. In ieder geval meer dan het kneuterige kaas-en-klompen nationalisme van een Wilders of Jan Roos.

2) De strijd tegen Zwarte Piet in Nederland is niet zozeer een strijd tegen Zwarte Piet op zich, maar ook een confrontatie met het nationalistische zelfbeeld van veel rechtse Nederlanders. Het is een strijd tegen een racistisch discours dat steeds breder geaccepteerd wordt, en waarin Zwarte Piet een bijzonder belangrijke positie inneemt (al voordat Zwarte Piet echt zo’n centraal thema werd in het publieke debat). Hetgeen precies de reden is dat het moet worden afgeschaft, wat mij betreft. Maar het verklaart ook waarom het verzet tegen die afschaffing in Nederland zo ontzettend heftig is. In politiek opzicht staat er gewoon meer op het spel. Dit wil ook zeggen dat er meer valt te winnen – en we zijn ook hard op weg om dat te doen.

Mathijs van de Sande