Zonder papieren: Met rechte rug

Ik zit in de spreekuurkamer van de Leidse steungroep De Fabel van de illegaal. Tegenover me wachten twee jonge Afghaanse mannen gespannen op wat ik ga zeggen zodra ik klaar ben met het doornemen van de papieren uit hun dossiers. Ze zijn neven van elkaar. Omdat ze zouden hebben gewerkt voor de Amerikanen, werden ze bedreigd door de Taliban en moesten ze hals over kop vluchten. De IND heeft hen afgewezen. De rechter twijfelt aan hun identiteit en acht hun vluchtverhaal ongeloofwaardig. Hetzelfde liedje weer met dat bureaucratische vermorzelapparaat, denk ik, en ik probeer om mijn opkomende moedeloosheid te onderdrukken. Als ik, een Nederlandse staatsburger, me al zo voel, wat moet er dan niet door deze mannen heengaan, die dakloos en illegaal zijn gemaakt?

Zoals zo vaak, geloven de autoriteiten niet dat de mannen zijn die ze zeggen te zijn, wat ze zelfs kunnen bewijzen met hun taskera, het officiële Afghaanse identiteitsbewijs. Volgens de rechter zijn die taskera’s echt, “maar dat wil nog niet zeggen dat ze inhoudelijk juist zijn”. Huh? In die papieren staat namelijk dat ze nog minderjarig zijn, maar volgens de IND zouden de mannen meerderjarig zijn. Dat zou gebleken zijn uit onderzoek van hun sleutelbeenderen, die al volledig zouden zijn “uitgerijpt”, wat uitsluitend zou voorkomen bij meerderjarigen. Al jarenlang laat de dienst zulk onderzoek uitvoeren om te achterhalen of vluchtelingen de waarheid spreken over hun leeftijd. De overheid verdenkt hen er steevast van dat ze liegen dat ze minderjarig zijn, om zo in aanmerking te komen voor de opvang die jonge vluchtelingen nog krijgen. De bureaucraten geloven eerder hun eigen botonderzoeken – ook al worden die in wetenschappelijke kringen uiterst dubieus geacht – dan officiële documenten uit een ander land, waarvan ze ook nog eens erkennen dat die echt zijn. Om gek van te worden. Zo worden vluchtelingen tot leugenaars gemaakt.

Ieder voor zich hadden de neven de dienstdoende IND-ambtenaren tijdens lange verhoren verteld waarom ze waren gevlucht, wat ze zelfs lieten vergezellen van foto’s en filmpjes. Hoeveel meer bewijs wil de IND nog hebben? Maar nee hoor, de bureaucraten hebben de oude verdeel en heers-truc van stal gehaald en een enkel detail in het verhaal van de ene neef ingezet om het verhaal van de andere neef te ontkrachten. En omgekeerd. Zo worden ze tegen elkaar uitgespeeld. De ene neef heeft een vrachtwagen van hun familie anders beschreven dan de andere neef. Daar zijn de IND en de rechter over gevallen. Als ik de vluchtelingen vraag hoe het zit, volgt een ontstellend simpel antwoord. Er was sprake van twee vrachtwagens. De ene neef had het over de ene vrachtwagen, de andere neef over de andere. Logisch dat de beschrijvingen verschilden.

Nog een ander detail dat de IND-ambtenaren hebben aangegrepen om de vluchtelingen te brandmerken tot liegers en bedriegers: de neven werden ontvoerd door de Taliban en zaten wekenlang gevangen in een kleine ruimte. “De kamer had geen ramen”, zei de ene neef. “De kamer had een raam”, liet de andere neef weten. Haha, dachten de bureaucraten, nu pakken we jullie, stelletje fraudeurs. Wat blijkt? De neven leggen me uit dat er wel een raam in de kamer zat, maar daar zat een houten plaat overheen. Wat voor de IND meteen aanleiding was om een streep door hun bestaan te zetten.

Maar ik zie een lichtpunt. De neven zoeken onderdak. Ik vraag of ze al hebben gehoord van de strijd van vluchtelingen in tentenkampen, en nu in gekraakte kerken, zoals het Vluchthuis in Den Haag. Een vluchteling daar had me duidelijk gemaakt dat andere afgewezen vluchtelingen welkom waren. “Misschien kunnen jullie daar een plek krijgen.” En misschien willen ze ook meedoen met de protesten tegen de politiek van migratiebeheersing, denk ik. “In je eentje is het heel moeilijk om te overleven. Samen sta je sterker in de strijd.” Ze knikken. Ja, dat lijkt hen wel wat, zo’n Vluchthuis. Nu ze hier zijn, moeten ze ook hier blijven. Tegen de stroom in, met rechte rug. Laat komen wat komt.

Harry Westerink