De Fabel van de illegaal 46/47, zomer 2001
Auteur: Eric Krebbers
De linkse worsteling met Peter Edels antisemitisme
Hoe dichterbij, hoe moeilijker te herkennen. De linkse actiebeweging kan het maar niet eens worden over wat antisemitisme nu precies is. De artikelen van beeldend kunstenaar Peter Edel zijn voor een deel van die beweging overduidelijk antisemitisch, terwijl een ander deel geen kwaad ziet in publicatie van zijn stukken. De Fabel van de illegaal weigerde onlangs een artikel van Edel te publiceren omdat het antisemitische denkwijzen bevatte. Een overzicht van de discussies rond Edel en een verdieping van de binnen de actiebeweging gehanteerde visie op antisemitisme.
Het landelijke actieblad Ravage was het eerste tijdschrift dat Edel ruimte verschafte. Op 3 mei 1996, de dag voor dodenherdenking, publiceerde Ravage Edels artikel "Kanttekeningen bij herdenking"(1), een uitgebreid pleidooi voor de afschaffing van de jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de shoah. Kern van Edels betoog was dat de joden zelf medeverantwoordelijk waren voor de shoah. Hitler zou namelijk door joodse bankiers in het zadel geholpen zijn. Maar, zo schrijft Edel, "achteraf is gebleken dat de ondersteuning van de nazi's door het Angelsaksische establishment en joodse bankiers er nooit op gericht is geweest definitief een duizendjarig rijk te vestigen, zoals Hitler voor ogen stond". Integendeel, die joodse bankiers zouden vooraf gepland hebben dat Hitler zich zou doodvechten tegen de geallieerden en dan Duitsland in zijn val zou meeslepen. Edel: "De uiteindelijke bedoeling van de opkomst van Hitler en trawanten was de totale vernietiging van Duitsland en dat is uiteindelijk ook gebeurd." Volgens Edel vormden de joden dus, precies zoals de nazi's altijd al beweerden, een grote bedreiging voor Duitsland, en Edel concludeerde dan ook dat Hitler volgens hem, wat dat betreft, "min of meer gelijk" had.
Legitieme zelfverdediging
Enkele anti-fascisten uit Friesland reageerden met een verklaring die door verschillende groepen ondertekend werd.(2) Ze waren volkomen terecht furieus. "In een onsamenhangend betoog dat is opgebouwd uit verdachtmakingen, onbewezen vooronderstellingen en stellingen die zonder enige documentatie als feiten gepresenteerd worden, komt Peter Edel tot de conclusie dat de vooroorlogse joodse elite uit was op de vernietiging van Duitsland, en daarvoor de joodse lagere klassen doelbewust heeft opgeofferd, en dat er ook nu weer een joodse elite is die "verondersteld wordt een stimulerende invloed te hebben op het nazistische denken"." Volgens de anti-fascisten leverde Edel zo achteraf een rechtvaardiging voor de shoah. "De nazi's hadden volgens Peter Edel gewoon gelijk!", concludeerden ze, en het "antisemitisme van Duitse neo-nazi's zou eigenlijk niet meer zijn dan 'legitieme zelfverdediging'". "Deze ten hemel schreiende omkering van de dader-slachtoffer verhouding is een klap in het gezicht van alle slachtoffers van de shoah en staat gelijk aan het verlenen van absolutie aan de nazi-beulen." Later toonden ze in een tweede stuk nog aan dat in Edels artikel veel elementen terugkwamen van de vroegere "Protocollen van de wijzen van Zion".(3) "Resteert de vraag hoe het in godsnaam mogelijk is dat deze moderne variant op de "Protocollen van Zion" geplaatst wordt in een links blad als Ravage."
In een andere reactie schreef Toni Smith dat het niet alleen om Ravage ging.(4) "Dat er nog een discussie gevoerd moet worden over een geval als Edel, is iets wat me mismoedig stemt. Maar stel dat de discussie iets zou opleveren. Bijvoorbeeld dat in het vervolg iemand die à la Edel 'dingen over de Tweede Wereldoorlog' beweert, daar in 'linkse kringen' geen gehoor meer voor vindt. Is de zaak daarmee afgedaan? Ik denk het niet. Dezelfde 'dingen' worden namelijk ook beweerd zonder dat er sprake is van de Tweede Wereldoorlog, en zelfs zonder dat er sprake is van joden." Het probleem is "het eigenlijk maar al te normale van zijn gedachtegang", aldus Smith. "Edel brengt het weliswaar met een hoop poeha, maar het is in feite niets meer dan de wat uitgewerkte vorm van een ook in dit land wijdverbreide alledaagse gedachte: daar steekt iets achter, achter de schermen zitten zus en zo, en die hebben de touwtjes in handen." Een soort kort-door-de-bocht anti-kapitalisme dat uitgaat van personen in plaats van structuren en dat gemeengoed is bij extreem-rechts. Edel gelooft "in een samenzwering binnen de kiem van het kapitalisme", zo schreef hij zelf. Dat ontlokte bij Smith de reactie: "Net zoals de meeste religies kan ook Edels geloof niet zonder een personificatie van het kwaad, zonder een of meerdere duivels, en of die verschijnen als joodse bankiers, Angelsaksische bankiers of rijken in het algemeen, dat is een theologische, of zo men wil demonologische discussie."
Daders en slachtoffers
Ondanks de verklaring uit Friesland en alle andere kritieken weigerde de Ravage-redactie zich van Edels artikel te distantiëren. "Omdat wij ook na lezing van de 'verklaring' niet vinden dat het artikel "Kanttekeningen bij herdenking" antisemitische passages bevat", luidde de rechtvaardiging.(5) Men vond ook niet dat Edel van de joodse slachtoffers daders maakte. "Ons is nergens gebleken dat Peter Edel dit beoogt. Hij wil juist af van dat denken in termen van daders en slachtoffers. Iets wat wij van harte onderschrijven en een van de redenen waarom wij zijn artikel hebben geplaatst." Zo verdwijnt echter wel de verantwoordelijkheid van de nazi's uit beeld. De redactie weigerde serieus in te gaan op kritiek omdat men vermoedde dat het de anti-fascistische critici "niet eens zozeer te doen was om de inhoud van het artikel, maar om hun gelijk te krijgen. Niet de discussie over links en antisemitisme stond bij hen voorop, maar het openlijk bekritiseren van Ravage." En dat zou ook gelden voor critici bij de Amsterdamse radio De Vrije Keizer en het kraakblad De Grachtenkrant die Ravage hadden beschuldigd van antisemitisme en revisionisme,(6) het verdraaien van de geschiedenis om de nazi-politiek te rechtvaardigen.
"Een open discussie over antisemitisme binnen linkse kringen zullen wij van harte ondersteunen", verklaarde Ravage nog wel. "Maar dan moet het wel een open discussie zijn. Dat betekent dat alles bespreekbaar is, dus ook 'feiten' die eventueel koren op de molen zijn van antisemieten."(5) Een discussie met Edel dus? Om zo'n discussie te stimuleren verzocht Ravage het blad Funest uit Leeuwarden om plaatsing van Edels artikel. Funest weigerde begrijpelijkerwijs "om de eenvoudige reden dat wij geen antisemitische artikelen opnemen",(7) maar plaatste daarentegen wel een uitstekende driedelige serie kritieken op antisemitische tendensen binnen links.(8) Smith schreef dat hij zo'n discussie over links ook wel zag zitten.(4) "Alleen denk ik dat die discussie niet met, maar over Edel moet worden gevoerd. Je gaat ook niet met een gekke koe in discussie over het nationalisme. Dat Edel heeft leren lezen en schrijven wil nog niet zeggen dat hij wat zinnigers te melden heeft dan de eerste de beste skinhead die "joden dood" brult. Hij neemt er alleen wat meer de tijd voor." Ook de anti-fascisten weigerden vanzelfsprekend met Edel in discussie te gaan.(3)
Journalistieke criteria
Toen het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) lucht kreeg van de publicatie van Edels artikel klaagde men hem en Ravage zonder succes aan wegens smaad. Naar aanleiding van dat proces plaatste Ravage nog eens een volkomen kritiekloos interview met Edel.(9) Zoals wel vaker suggereerde Edel daarin dat antisemitisme nauwelijks meer voorkomt. "Als er weer eens een hakenkruis op een grafzerk staat heeft CIDI-directeur Naftaniël het direct over antisemitisme. Terwijl het vaak om 13-jarige jochies gaat die weten dat je met een hakenkruis geheid de pers haalt." Alsof zo'n jongere diepgaande antisemitische motieven gehad moet hebben voor de hakenkruizen om antisemitisch en bedreigend te zijn voor joodse bezoekers van de begraafplaats.
Naar aanleiding van de kritiek op zijn artikel in Ravage werd Edel uitgenodigd om een serie artikelen te gaan schrijven voor Kleintje Muurkrant, een links maandblad uit Den Bosch. Edel: "Ook daar was men van mening dat ik nogal kort door de bocht was gegaan. Maar tegelijkertijd vond men het jammer dat de onderwerpen die ik had aangesneden, ondergesneeuwd dreigden te raken door de uit de hand gelopen kritiek die mij plotseling ten deel viel. De redactie van Kleintje Muurkrant heeft zich in de periode die hierop volgde ingespannen om mij op de hoogte te brengen van de journalistieke criteria, die essentieel zijn voor het beschrijven van gevoelige onderwerpen."(10) Hij begon met een zesdelige serie "Kanttekeningen bij herdenking deel 2", waarin hij opnieuw probeerde zijn eerdere stelling te bewijzen. Sindsdien publiceert hij bijna maandelijks in Kleintje Muurkrant een artikel. Al zijn - inmiddels tientallen - artikelen hebben tenminste één thema gemeen: de joodse elite of de zionisten hebben het weer gedaan.
Buiten proporties
Met zijn nieuw aangeleerde "journalistieke criteria" wist Edel zijn critici niet te overtuigen. "Edels vervolgreeks artikelen nemen mijn bezwaren niet weg", schreef bijvoorbeeld Kleintje-redactielid Lia van der Heijden.(11) In plaats van tegen alle vormen van nationalisme, ageert Edel enkel en alleen tegen het joodse nationalisme, het zionisme. "Edel maakt in zijn artikelenreeks de joodse elite en de staat Israël uniek, isoleert ze, zo je wil, en rekent ze vervolgens antisemitisme en rechts-extremisme aan, op punten waarop ze helemaal niet uniek zijn. Dat zit mij niet lekker", aldus Van der Heijden. Edel bekritiseert bijvoorbeeld steeds opnieuw de rol van de Joodse Raad bij de deportaties. Van der Heijden: "Als je alleen over dit marginale aspect - want dat is het toch als je het beschouwt tegen de achtergrond van eeuwenlang geïnstitutionaliseerd en geïnternaliseerd antisemitisme, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog tot een gruwelijk dieptepunt kwam - een ellenlang artikel schrijft, zonder in te gaan op het institutionele karakter van antisemitisme, zonder het verloop van het proces te schetsen waarbij joden steeds verder maatschappelijk geïsoleerd werden door het niet-joodse deel van de bevolking, dan trek je de verantwoordelijkheid die een deel van de joodse elite droeg voor de vervolgingen tijdens het fascisme, wel erg ver buiten proporties. Die buitenproportionele verhóuding is er de oorzaak van dat Edel zich de beschuldiging een antisemiet te zijn op de hals haalt, en niet het feit dat hij een kritisch licht werpt op een deel van de joodse elite."
En ze gaat verder: "Edel schrijft: "Laat het duidelijk zijn dat de joodse burgerij, verreweg de grootste groep, onder aanvoering van haar eigen elite totaal onschuldig naar de gaskamers werd gevoerd." Onder áánvoering van haar eigen elite? Ook hier slaat Edel volledig door, en vergeet helemaal dat hij het heeft over de elite van een vertrapt volk, over een elite die eveneens door de overige maatschappij geïsoleerd werd, een elite die al in de jaren 30 massaal uit tal van maatschappelijke functies werd gezet - niet door de nazi's maar door de Nederlandse samenleving die zich evenmin verzette tegen het regime van de nazi's - een elite die, hoe je het ook wendt of keert, in de tang van de nazi's zat, een elite die wel degelijk ook in Auschwitz vermoord werd, in tegenstelling tot wat Edel beweert; het was niet alleen het joodse proletariaat die dat lot ten deel viel. Hoe elitair is zo'n elite eigenlijk? Het is enorm kwetsend te beweren dat zij de deportaties áánvoerde. Ook hier trekt Edel de toenmalige machtsverhoudingen totaal buiten proporties." Niet malse en volkomen terechte kritieken. Later voerden Fabel-medewerkers en anderen uitgebreide discussies over deze kwestie met de redactie van Kleintje Muurkrant. De redactie zag uiteindelijk echter geen aanleiding om de samenwerking met Edel te beëindigen.
De anti-racistische organisaties Magenta en Meldpunt Discriminatie Internet (MDI) dachten daar heel anders over. Ze verwijderden in december 1998 Kleintje Muurkrant zelfs van hun interne anti-racistische e-mail-lijst. Daarop hoort geen blad dat ruimte biedt aan een auteur die "flirt met antisemitisme", aldus lijst-coördinator Ronald Eissens.(12) Om diezelfde reden weigerde men al eerder Ravage toegang tot die lijst. Eissens: "Ik meen dat de heer Edel een in alle opzichten klassiek antisemitische houding aanneemt. In een lange serie artikelen probeert hij door middel van geschiedvervalsing, het presenteren van onjuistheden als feiten en het insinueren van verbanden of gebeurtenissen aan te tonen dat het joodse volk in grote mate zelf verantwoordelijk voor, en medeschuldig is aan de holocaust. De mystificatie rond de [vermeende joodse] afkomst van Hitler, Heydrich en andere nazi's, het opvoeren van een joodse elite (rijke joden) die met de nazi's samenzwoeren om het eigen volk uit te moorden, het revisionisme dat hij pleegt door joden ook weer de schuld te geven van antisemitisme in de geschiedenis en het overal zien van de aanwezigheid en/of betrokkenheid van joden bij 'complotten' zijn hierbij zijn hulpmiddelen, onbewezen beweringen die hij als feiten presenteert en veelvuldig herhaald." Behalve Magenta gaven ook de anti-fascistische onderzoeksgroep KAFKA en het Meldpunt Discriminatie Leeuwarden te kennen dat ze niets met Edel te maken willen hebben. Volgens het Meldpunt had Edels "Kanttekeningen bij herdenking" zelfs "gewoon in het blad van de CP'86 kunnen staan".(13)
Fundamentalisten
"Antisemitische ideeën komen in de hele maatschappij voor. In sommige linkse kringen gaan ze schuil achter anti-zionisme", zo stond in het artikel "Tussen anti-zionisme en antisemitisme" in De Fabel-krant van november 2000.(14) Daarop schreef Edel een reactie, getiteld "Antwoord van een anti-zionist", waarin hij opnieuw beweerde dat antisemitisme "een reactie was op de sociaal/economische positie van de joden in de diaspora". Dus dat de toenmalige jodenhaat van de nazi's veroorzaakt werd door de aanwezigheid van rijke joden. Dezelfde redenering die de nazi's zelf gebruikten om de shoah te rechtvaardigen. Vanzelfsprekend plaatste De Fabel het stuk niet.
Een redacteur van Kleintje Muurkrant reageerde woedend op die afwijzing. Men vereenzelvigt zich daar kennelijk inmiddels erg met Edel, die zich graag stileert als slachtoffer van een vermeende 'politiek correcte heksenjacht'. Blijkbaar meende deze redacteur dat de opvattingen van Edel zo belangrijk zijn dat men ze niet mag negeren. Niet slechts Kleintje Muurkrant, maar alle linkse bladen zouden hun kolommen dienen open te stellen voor Edel. Tot dan toe had de redacteur de publicatie van artikelen in zijn eigen maandblad verdedigd met een beroep op de vrijheid van meningsuiting. Zijn nieuwe opstelling gaat echter veel verder.
Maar De Fabel wil helemaal geen discussie aangaan met antisemieten als Edel, maar uitsluitend discussiëren over hoe antisemitisme werkt en wat er tegen te doen is. Edels stuk werd later overigens zonder probleem alsnog afgedrukt in het anarchistische kwartaalblad Buiten de Orde,(15) dat al eerder een van Edels stukken publiceerde.(16) En ook het progressieve Midden-Oosten tijdschrift Soera en het digitale blad Konfrontatie stelden ondanks alle kritiek ruimte beschikbaar aan Edel.(17)
Ruimte aan Edel biedt overigens ook het Katholiek Nederlands Persbureau (KNP), dat ondanks zijn naam fundamentalistisch protestants-christelijk is. KNP gelooft in een complot van Satan.(18) Zo ongeveer iedereen behalve de sekteleden zelf zou onderdeel zijn van een wereldomspannende samenzwering tegen het ware geloof. De afgelopen 3 jaar was Edel telkens gastspreker op de jaarlijkse KNP-studiedagen.(19) Zijn ideeën vertonen aanzienlijke ideologische verwantschap met die van deze fundamentalisten.
Voor de twijfelaars heeft de linkse publicist Peter Zegers onlangs nog een zeer diepgaand en overtuigend onderzoek gedaan naar de redeneringen en bronnen van Edels stukken. De resultaten werden vanaf november 2000 in een vierdelige serie gepubliceerd in Kleintje Muurkrant.(19) Ook Zegers wil nadrukkelijk niet in discussie treden met Edel. "Ik heb deze reactie niet voor hem geschreven, maar voor de lezers en de redactie van Kleintje Muurkrant", schreef hij, in de hoop dat Kleintje Edel de deur zou wijzen.
Volgens Zegers baseert Edel zich voornamelijk op extreem-rechtse bronnen: "Treffend genoeg vond hij alleen bij extreem-rechtse en antisemitische samenzweringsfantasten steun voor zijn opvattingen." De bekende Amerikaanse nazi Lyndon LaRouche is daarvan de belangrijkste en Edel blijkt voor zijn 'onderzoek' langs te zijn geweest in diens Europese hoofdkwartier in Wiesbaden. Een andere belangrijke informatiebron voor Edel blijkt de antisemiet Jac. van Term, die al in de jaren 20 van de twintigste eeuw schreef over een vermeende joodse elite die uit zou zijn op wereldoverheersing. Verder prijkte op Edels bronnenlijst(20) van zijn eerste artikel het boek "Behold a pale horse" van de Amerikaanse antisemitische 'samenzweringsdeskundige' William Cooper. Cooper nam in dat boek integraal het antisemitische verzinsel "Protocollen van de wijzen van Zion" op. Verder schreef hij daarin vooral over UFO's en chip-implantaties door buitenaardsen.(21)
Compleet wereldbeeld
"Van antisemitisme is volgens ons sprake wanneer aan joodse mensen bepaalde onveranderlijke, negatieve gedragskenmerken worden toegeschreven, die eigen zijn aan het joods-zijn", schreven de anti-fascisten uit Friesland in hun verklaring. Ravage was het daarmee eens. Maar antisemitisme is meer dan discriminatie van joden. Het is een compleet wereldbeeld met allerlei min of meer samenhangende aspecten. Bij antisemitisme hoort het geloof in een machtige elite van vooral bankiers en speculanten. Die zouden samenzweren in geheime genootschappen en zo de geschiedenis bepalen. De macht van de Israëlische geheime dienst Mossad wordt daarom soms tot mythische proporties opgeblazen. Er komt ook een simpel anti-kapitalisme bij kijken, dat vooral de rijken tot probleem maakt, en anti-Amerikanisme omdat die rijken tegenwoordig vooral vanuit de Verenigde Staten zouden opereren. De leden van die vermeende elite zouden hier vreemd en niet goed geworteld zijn, en ze zouden zodoende niet bij 'ons volk' horen. Ze zouden niets produceren, lichamelijk minder ontwikkeld zijn en voornamelijk geestelijk en intellectueel geïnteresseerd zijn. Antisemitisme is daarom ook anti-intellectueel. De elite wordt soms ook van satanische praktijken beschuldigd. Zo zou men zich op geheime feesten te buiten gaan aan demonische en seksueel 'perverse' rituelen waarbij kinderen verkracht en vermoord worden. Kinderverkrachting en tegenwoordig pedofilie horen bij de vaste schrikbeelden van antisemitisme.
Eeuwenlang zijn al deze antisemitische thema's in het christelijke Europa verwerkt in bijvoorbeeld boeken, schilderijen en mythen. Ze komen allemaal ook los van elkaar voor in ons denken en ze hoeven zeker niet altijd betrekking te hebben op 'de joden'. In dat geval gaat het om potentieel antisemitisme. Antisemitisme komt ook voor wanneer er überhaupt geen joden in het spel zijn, zoals in Japan waar vrijwel geen joden wonen. Het creëert simpelweg een spookbeeld, een vermeende vijand, en wekt daarmee angst op. Zo brengt het mensen ertoe om in te stemmen met veranderingen in rechtse in plaats van linkse richting, en met het streven naar nationale eenheid in plaats van anti-nationale solidariteit.
Wat Edel nu met zijn stukken doet is continu proberen om via zijn 'onderzoeken' onze aandacht gericht te krijgen op die vermeende oppermachtige "joodse elite". Antisemitische 'onderzoeken' bevatten echter helemaal geen kennis over het gehate object van het onderzoek: de zondebok, de joden, maar zeggen enkel en alleen iets over het denken van de antisemiet zelf. Die rijke joden die zogenaamd Duitsland bedreigden, waren slechts een verzinsel, een leugen van de nazi's. En wie in zulke leugens gelooft, zoals Edel, die is gewoon niet links. Het werkt precies zoals borreltafelpraat over de vermeende "criminaliteit" van "buitenlanders". Zulke uitspraken verschaffen ons ook geen werkelijke informatie over migranten, maar zeggen daarentegen meer over de racisten die zulke ideeën de wereld in brengen. En wie vervolgens beweert dat "de criminaliteit" van "de buitenlanders" racisme onder autochtonen veroorzaakt, die is gewoon een racist. Nee, we moeten onze blik niet met Edel richten op die vermeende "joodse elite", maar gewoon op de antisemieten zelf. Die moeten bestreden worden!
Noten
Alle artikelen van Peter Edel en de meeste kritieken daarop zijn te vinden op een website die hem speciaal ter beschikking is gesteld door Kleintje Muurkrant: http://www.stelling.nl/peteredel.