De Fabel van de illegaal 63, maart/april 2004
Auteur: Ellen de Waard
Au pairs vaak misbruikt als goedkope arbeidskracht
Al geruime tijd doen verhalen de ronde over misbruik van au pairs.(1) Onlangs werden de resultaten bekend van een onderzoek dat het ministerie van Justitie had laten instellen naar de werking van de au pair-regeling. In de meeste gevallen blijken de regels te worden overtreden.(2)
De onderzoekers hebben gekeken naar oneigenlijk gebruik van de regeling. Ze baseren zich vooral op interviews met au pairs en op vragenlijsten die gastgezinnen hebben ingevuld. De au pairs en gastgezinnen werden apart geselecteerd en stonden dus niet in relatie tot elkaar.
Volgens de wettelijke regeling mogen au pairs in ruil voor kost, inwoning en zakgeld maximaal 8 uur per dag en 30 uur per week licht huishoudelijk werk en taken rond kinderopvang verrichten. De au pair heeft recht op 2 vrije dagen en 2 vrije avonden per week. Ze mogen ook alleen werk doen waarvoor vervangers beschikbaar zijn wanneer de au pair ziek is of naar school gaat. Au pairs horen aanvullend te zijn, en dus nooit alleen verantwoordelijk. Het au pair-schap is verder vooral bedoeld voor culturele uitwisseling. In de regeling wordt ook nadrukkelijk gesteld dat de au pair op voet van gelijkwaardigheid in het gezin verblijft. Het is in de regeling overigens niet duidelijk wat onder "licht huishoudelijk werk" wordt verstaan, maar volgens de onderzoekers vallen sanitair schoonmaken, dweilen, ramen zemen en werk in de tuin daar in ieder geval niet onder.
Minimumloon
Aan het onderzoek werkten 107 au pairs en 108 gastgezinnen mee, respectievelijk 26 en 34 procent van het aantal benaderde mensen. Waarom deed de rest niet mee? "Au pairs van wie op oneigenlijke wijze gebruikt wordt gemaakt, willen of mogen misschien niet aan het interview deelnemen", opperen de onderzoekers. "Het kan echter ook zo zijn dat de zelfselectie andersom werkt. Alleen degenen die vinden dat er niet correct met hen wordt omgegaan, willen meedoen." Dat is echter minder waarschijnlijk. Misschien dat deze au pairs het risico niet durven nemen dat het gastgezin op een of andere manier hun kritiek te horen krijgt. Bovendien heeft meedoen geen directe verbetering van hun situatie tot gevolg. "Ook gastgezinnen die zich (bewust) niet aan de regels houden, kunnen ervoor kiezen de enquête niet in te vullen", aldus de onderzoekers.
Opvallend genoeg wilde ook het gros van de au pair-bemiddelingsbureaus niet meewerken. Duidelijk is wel dat die nauwelijks bij de au pairs informeren hoe het hen bij het gastgezin vergaat. Tot slot interviewden de onderzoekers ook de Vreemdelingendienst, de IND, de Arbeidsinspectie, de FNV en een Filippijnse zelforganisatie.(3) Allemaal vermoeden ze dat de regeling meer dan incidenteel misbruikt wordt, maar helaas kan niemand dat met feiten onderbouwen. De FNV heeft wel drie rechtszaken aangespannen tegen gastgezinnen die hun au pairs als arbeidskracht misbruikten. In minimaal één geval wist de FNV voor een au pair het minimumloon te bedingen.
Uit de verhalen van 93 procent van de au pairs en 72 procent van de gastgezinnen blijkt dat de regels overtreden worden, concluderen de onderzoekers. Meestal gaat het daarbij om werktijden, te zwaar werk, vrije dagen, zakgeld en ander werk buiten het gezin. Volgens een kwart van de au pairs is er nauwelijks ruimte voor culturele uitwisseling en is er geen alternatief voorhanden als ze afwezig zijn. Een op de zes gastgezinnen bevestigt dat.
Onwetendheid?
Verreweg de meeste gastgezinnen zijn hoogopgeleide tweeverdieners met hoge inkomens. De meesten nemen een au pair vanwege de kinderen. De reguliere kinderopvang zou te beperkt zijn, en volgens 5 procent van de gastgezinnen te duur. Bijna de helft beweert niet te weten dat een au pair vooral komt om kennis te maken met een andere cultuur. Ook weet men niets van maximale werktijden en het verplicht voorhanden moeten zijn van een alternatief. Maar liefst 87 procent van de gastgezinnen weet niet dat de au pair recht heeft op twee vrije dagen per week. Gastgezinnen blijken au pairs vooral te beschouwen als een onmisbare en goedkope arbeidskracht. De gelijkwaardigheid blijkt ook ver te zoeken.
Het onderzoek legt helaas slechts het topje bloot van de ijsberg van het werkelijke misbruik. De onderzoekers hebben alleen het perspectief van de wetgever gekozen. Het ging hen slechts om het oneigenlijk gebruik van de regeling, en niet om het misbruik van de au pairs zelf. De zorg om het welzijn van de au pairs ontbreekt daardoor volledig in het rapport.
Noten