De Fabel van de illegaal 43, januari/februari 2001
Auteur: Gerrit de Wit
Op 9 december 2000 werd Cafer Dereli in Rotterdam doodgestoken door Turkse rechts-extremistische Grijze Wolven. Dereli behoorde tot een groep linkse Turken die sinds 29 november op het Schouwburgplein in hongerstaking was. Dat was een solidariteitsactie met de ongeveer 1.000 hongerstakers van vooral de DHKP-C1 die zich in de Turkse bajessen verzetten tegen overplaatsing naar speciale isolatiegevangenissen.
Sinds de militaire staatsgreep van 1980 zijn de gevangenissen in Turkije het toneel van wrede en onmenselijke folter, maar ook van ontelbare verzetsacties en hongerstakingen tegen de dagelijkse terreur.2 Turkije telt nu zo'n 71.000 gevangenen. 46.000 van hen zijn op politieke gronden veroordeeld. Hiervan zijn er circa 13.000 lid van linkse Turkse en Koerdische organisaties. Velen daarvan zijn veroordeeld tot lange straffen, enkel en alleen wegens lidmaatschap van een verboden politieke organisatie of bijvoorbeeld het plakken van posters. De gevangenissen zijn overvol en de gevangenen zitten in groepen opgesloten.3
In de zomer van 2000 zette de fascistische Turkse staat de aanval in op de tienduizenden politieke gevangenen. Het Turkse ministerie van Justitie kondigde aan de gevangenen massaal over te gaan plaatsen naar nieuwe moderne gevangenissen van het zogenaamde F-type. Modern wil zeggen: betonnen doodskisten naar West-Europees model, met isolatievleugels, eenzame opsluiting en cellen voor maximaal 3 personen. De gevangenen weigerden zich vrijwillig naar deze gevangenissen over te laten plaatsen. Het kwam tot heftige confrontaties waarbij doden en vele gewonden vielen. Zo werd in juli de gevangenis in Burdur aangevallen met gasgranaten, bulldozers en vuurwapens. 61 gevangenen raakten zwaar gewond. Op 20 oktober begon een hongerstaking tegen de overplaatsing.
De politieke gevangenen beschouwen de isolatie- en eenpersoonscellen als een aanval op hun leven. De mogelijkheid om zich in collectieven te organiseren wordt hen hiermee ontnomen. Daardoor komen ze alleen te staan en zijn ze overgeleverd aan de willekeur en de martelingen van bewakers. Vanaf 19 december bestormden agenten en militairen 20 gevangenissen om een eind aan het verzet te maken en te beginnen met de gedwongen overplaatsingen. Hierbij vermoordden de Turkse strijdkrachten zo'n 30 gevangenen. Veel anderen raakten gewond.
Voorgeschiedenis
In 1991 kwam de Turkse staat met een nieuwe wet. Die veranderde niets aan de onleefbare situatie in de overvolle gevangenissen, of aan de catastrofale hygiënische omstandigheden, het volledig ontbreken van medische verzorging of de aanvallen van cipiers en soldaten. Het ging de staat erom de gevangenen en hun zelforganisaties te breken. In de zomer werden meer dan 100 gevangenen met geweld naar een verbouwde extra beveiligde gevangenis in Eskisehir overgebracht. De gevangenen reageerden met hongerstakingen en het opwerpen van barricades. Een eerste kortstondige overwinning werd behaald: Eskisehir werd voorlopig weer gesloten voor politieke gevangenen.
In januari 1996 kwamen de Turkse politieke gevangenen weer in opstand.4 In de Ümraniye-gevangenis in Istanbul weigerden gevangenen om deel te nemen aan het ochtend-appèl, wegens de dagelijkse provocaties, mishandelingen en treiterijen door politie en militairen. Een speciale paramilitaire eenheid van politie en cipiers bestormde de vleugel waarin de gevangenen zich verzetten, eerst met waterkanonnen, toen met kettingen, ijzeren staven en knuppels. Drie gevangenen werden doodgeslagen en tenminste 65 raakten zwaar gewond. Het protest breidde zich uit met hongerstakingen en het bezetten van binnenplaatsen.
Kort daarop vaardigde de minister van Justitie een nieuwe verordening uit. Die voorzag in de isolatiehechtenis van politieke gevangenen en een contactverbod voor "leidinggevende persoonlijkheden van verboden organisaties". Eind mei reageerden duizenden gevangenen van bijna alle linkse organisaties met een hongerstaking. Toen de hongerstaking na 70 dagen beëindigd werd, waren er 12 gevangenen gestorven.
Op 24 september werden 37 PKK-gevangenen in een aparte ruimte in de militaire gevangenis van Diyarbakir opgesloten. Een speciaal politiecommando vermoordde daarop 10 gevangenen en liet 27 zwaargewonden achter. Opnieuw werden schedels met ijzeren staven ingeslagen.
Isolatiefolter
In het handboek van het Turkse gevangeniswezen staat: "Terroristen mogen niet met elkaar communiceren. Want als een terrorist niet kan communiceren, dan sterft hij als een vis op het droge. Als een terrorist droog komt te staan, omdat hij van zijn intellectuele en ideologische bronnen wordt afgesneden, dan sterft zijn revolutionaire, vernietigende kant."
Vanuit deze gedachte is Kartal gebouwd, een van de F-type gevangenissen met isolatie- en eenpersoonscellen. De mensenrechtenorganisatie IHD uit Istanboel gaf in het voorjaar van 2000 in een rapport een schets van Kartal: 24 uur per dag opgesloten, wc op de cel, eten door een luikje in een stalen celdeur, geen daglicht, geen mogelijkheid om naar buiten te kijken, geen contact met medegevangenen, luchten achter prikkeldraad, een half uur per week familiebezoek en verbod op het verstrekken van voedselpakketten.
"Je smaak, het ruiken, horen, voelen en zien verdwijnen. Je kan nergens meer om lachen en je huilt om het minste of geringste. De isolatie berooft je van het gevoel van persoonlijke veiligheid. Je voelt je alsof je ieder ogenblik kan worden omgebracht. Het doel is om deze alles overheersende angst te versterken, om zelfmoordneigingen op te wekken en om je psyche uiteindelijk helemaal te breken", aldus de gevangene Ali Osman Zor, na 6 maanden totale isolatie in Kartal.
De Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch bekritiseerde het isolatieregime in Kartal en verwees naar een stellingname uit 1975 van de Europese Commissie voor de Mensenrechten: "Isolatie kan de psychische en fysieke gesteldheid ingrijpend beïnvloeden. Het kan bijvoorbeeld leiden tot chronische apathie, emotionele instabiliteit, afname van mentale vermogens, slapeloosheid en concentratiestoornissen".
Duitse uitvinding
De Duitse staat past isolatiefolter al toe sinds het midden van de jaren 70 in de Stammheim-gevangenis. Daar zaten politieke gevangenen van stadsguerrilla-organisaties als de Rote Armee Fraktion (RAF) en de Beweging van de Tweede Juni. In Spanje werden in 1987 "Europa-cellen" naar Duits voorbeeld ingevoerd om het verzet van de politieke gevangenencollectieven aldaar te breken. Spanje was toentertijd een EU-kandidaat, net als Turkije nu. De Duitse regering bevestigde onlangs dat Turkse ambtenaren al in 1990 de Stammheim-gevangenis bezochten om zich over de Europese gevangenisnorm en isolatiehechtenis te laten informeren.
Het regime in de extra beveiligde isolatievleugels van Stammheim kenmerkt zich door: 24 uur per dag het licht aan, vrijwel doodse stilte, volledig witte inrichting, verbod om iets op te hangen en vrijwel continu bewaking. Daarbij komt een verbod op communicatie, censuur op de post, bewaking tijdens bezoek, verbod op lichamelijk contact en gepantserd glas tussen gevangene en bezoek. Contact tussen gevangenen was niet toegestaan.
"De barbarij van de Middeleeuwen om de ogen uit te steken, tongen af te snijden en de zintuigen te verwoesten, is nu door een wetenschappelijk ontwikkelde foltermethode geperfectioneerd: de sensorische deprivatie. Dat is proberen de zintuigen te laten 'verhongeren'. Vernietiging door isolatie is het afnemen van zintuiglijke ervaringen, communicatie, mensen, bewegingen, van leven. De gevangenen worden niet fysiek van hun zintuiglijke vermogens beroofd, maar van de inhoud ervan", aldus de familieleden van de gevangenen. Het isolatieregime lijkt voor buitenstaanders op het eerste gezicht misschien zo beroerd nog niet, maar wie eraan blootgesteld wordt, weet wel beter.
Politieke solidariteit
De RAF-gevangenen eisten in 1973 tijdens hun eerste grote hongerstaking "vrije politieke informatie voor alle gevangenen omdat dat de voorwaarde is voor politisering, bewustzijn." Ze vonden dat de gebruikelijke eisen van gevangenen, zoals een salaris volgens een CAO, het volgen van een opleiding, en sociale zekerheid voor de gezinnen van gevangenen, "reformistische flauwekul" waren als er geen mogelijkheid was tot politieke zelforganisatie van de gevangenen om die eisen kracht bij te zetten. "Wat wij nodig hebben is: politieke solidariteit - niet alleen als idee, maar reëel. Onze hongerstaking is daarbij niets anders dan onze mogelijkheid tot solidair verzet in isolatie. Zonder de macht, de kracht van de straat, zonder mobilisering van anti-fascistische burgers die zich voor mensenrechten en tegen folter inzetten - op wiens loyaliteit de onderdrukker nog is aangewezen -, heft onze hongerstaking onze onmacht niet op."
De gevangenen uit de Duitse stadsguerrilla hebben in totaal 10 hongerstakingen gevoerd tegen de isolatiefolter en voor samenvoeging in groepen. Twee gevangenen stierven in deze strijd, Holger Meins en Sigurd Debus. De gevangenen doorbraken met hun strijd en onderlinge solidariteit hun aanvankelijke "onmacht" en heroverden hun vermogen tot collectief politiek handelen. Het regime van de isolatievleugels werd deels teruggedrongen, maar nooit helemaal overwonnen. Het regime bestaat nog steeds en wordt toegepast op "zwaar criminele" en "onaangepaste" gevangenen.
"Sociale hygiëne"
Voormalig bondskanselier Kohl wilde Turkije niet in de EU, naar eigen zeggen vanwege de mensenrechtenschendingen. De nieuwe Duitse rood-groene regeringscoalitie gebruikt de mensenrechtenkwestie daarentegen juist als argument om Turkije er wel bij te halen. Turkije zou zich nu in een "democratiseringsproces" bevinden. De Duitse EU-commissaris Verheugen vindt dat Turkije "op de goede weg" is. Via een "concreet EU-toetredingsproces", "sterke democratische prikkels" en een "gelijkmaking van het rechtssysteem" moet de EU in Turkije realiteit worden, aldus de huidige bondskanselier Schröder. Het doel van de toetreding is de geforceerde integratie van Turkije in een toekomstig Groot-Europa waarvan de zuid-oostelijke grenzen liggen in Iran, Irak, Syrië en de Kaukasus. Turkije verkreeg het kandidaat-lidmaatschap tijdens de EU-top in Helsinki.
Mede onder druk van de EU wil de Turkse premier Ecevit meteen de doodstraf afschaffen. Hij weet dat de voltrekking van de doodstraf van PKK-leider Öcalan de oorlog in Koerdistan weer kan doen oplaaien. Ecevit wil "sociale hygiëne": eenpersoonscellen, levenslange opsluiting in plaats van de galg, en amnestie voor politieke gevangenen in ruil voor collaboratie. In het nieuwste wetsontwerp wordt voorgesteld om doodstraffen om te zetten in levenslange opsluiting in tuchthuizen: uitdrukkelijk voor de rest van het leven, zonder contact met de buitenwereld, zonder kans op vrijlating of gratie. Het moet "erger dan de dood" zijn, beklemtoonde een afgezant van de regering begin juli 2000.
Noten