De Fabel van de illegaal 63, maart/april 2004
Auteur: Jan Tas
Pauluskerk deelnemer aan internationaal project voor migratiebeheersing
|
'Discussie' met dominee Hans Visser over "vrijwillige terugkeer" Steeds meer steunorganisaties werken mee aan "vrijwillige terugkeer", het sluitstuk van het uitrookbeleid tegen geïllegaliseerde vluchtelingen en migranten. Dat werd onlangs in deze krant bekritiseerd. Daarop ontving De Fabel een brief van dominee Hans Visser van de Rotterdamse Pauluskerk. Daar was De Fabel in eerste instantie blij mee, want discussie over "vrijwillige terugkeer" is hard nodig. Helaas bleek de reactie weinig inhoudelijk en nogal denigrerend. "Ik heb ook eens gekeken wat u eigenlijk betekent voor vluchtelingen en dat valt mij zwaar tegen. U blijft wat hangen in spreekuren en wat verwijzingen", schamperde Visser. Toch schreef De Fabel hem een serieuze brief terug met daarin een aantal vragen. "Waarom geef je geen prioriteit meer aan protest tegen de uitsluiting die ervoor zorgt dat mensen 'vrijwillig' terugkeren? Heb je geen problemen met de rol die de IOM speelt bij het internationaal managen van migratie in het belang van staat en economie? Heb je er geen moeite mee om, gewild of ongewild, een verlengstuk te worden van de uitzettingspolitiek van het racistische vreemdelingenbeleid?" Om de Fabel-standpunten verder te verduidelijken werd een exemplaar bijgevoegd van de nieuwe Gebladerte-brochure over migratiebeheersing. De Fabel kreeg die brief per omgaande teruggestuurd, met daarop handgekalkt: "Voor jullie eigen prullenbak". Het was Visser kennelijk niet te doen om een discussie, maar om mensen met kritiek af te bluffen. De dominee is ook voorzitter van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS). In een eigen reactie vielen LOS-medewerkers direct hun voorzitter bij. Maar David van actiecentrum EuroDusnie verbaasde zich in zijn reactie daarentegen juist over Vissers 'paternalistische" reactie. "Misschien is hij diep in zijn hart ook niet zo blij met de samenwerking tussen de Pauluskerk en de IOM", opperde David. Eric Krebbers |
De Rotterdamse Pauluskerk en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) werken sinds enige jaren samen aan een project voor "vrijwillige terugkeer" van vluchtelingen en migranten.(1) Onlangs publiceerde de IOM een eerste evaluatie. Het Pauluskerk-project maakt onderdeel uit van een veel groter internationaal gecoördineerd project om de migratie vanuit de voormalige Sovjet-Unie te beheersen.
Sinds het uiteenvallen van de voormalige Sovjet-Unie is er een groeiende migratie onstaan vanuit Oost-Europa richting de EU. De conflicten in de voormalige deelrepublieken produceren veel vluchtelingen, en de armoede produceert arbeidsmigranten die in West-Europa uitgebuit worden. Net als overal ter wereld wordt ook in Europa de IOM ingezet om die migratiestromen te beheersen. In 1996 is de IOM daarom gestart met projecten om de ongecontroleerde migratie te stoppen van Oekraïners en anderen die via dat land reizen. De IOM helpt de Oekraïense regering bij het maken van effectief beleid. Ook levert de IOM radiocommunicatie en infraroodradar-apparatuur.(2)
Verder coördineert de IOM overleg tussen de landen van herkomst, de transitlanden en de landen van bestemming.(3) Dat noemt de IOM "een clusterproces". In 2001 startte de organisatie zo'n proces met drie "zendende" landen uit het zuiden van de Kaukasus (Armenië, Azerbeidzjan en Georgië) en vijf "ontvangende" landen uit West-Europa (Zwitserland, Denemarken, Nederland, Duitsland en België). Uit dat "clusterproces" kwamen samenwerkingsafspraken voor onder meer informatiecampagnes om ongecontroleerde migratie te stoppen, informatie-uitwisseling tussen de verschillende autoriteiten, "terugnameverdragen", technische samenwerking en hulp bij de "herintegratie" van "vrijwillig terugkerende" migranten.
Verder zou de researchafdeling van de IOM onderzoek gaan doen naar terugkeer, en naar de "reïntegratie" van migranten en vluchtelingen in de "zendende" landen. De IOM-kantoren in Bakoe, Tbilisi en Jerevan interviewden daartoe tussen oktober 2001 en maart 2002 in totaal 103 migranten en vluchtelingen die waren "teruggekeerd", zowel "vrijwillig" als gedwongen. De meeste geïnterviewden kwamen uit Nederland, België en Duitsland. Die landen sturen namelijk de meeste migranten en vluchtelingen terug. De onderzoekers vergeleken de efficiëntie van verschillende methoden van "terugkeer" en "herintegratie". Hun conclusies worden bij het "clusterproces" gebruikt om de migratiebeheersing verder te ontwikkelen.
Gelijkschakeling
Van groot belang voor het "clusterproces" zijn ook de "terugkeer"-projecten in de "ontvangende" landen. In augustus 2003 werd het Pauluskerk-project tussentijds geëvalueerd.(4) Dat blijkt te worden gesubsidieerd door het ministerie van Justitie en het Europese Vluchtelingen Fonds. Dat fonds wil de gelijkschakeling van het Europese "vreemdelingenbeleid" bevorderen en sponsort daartoe dit soort vernieuwende strategieën voor migratiebeheersing. In de inleiding van het evaluatierapport wordt ook gerefereerd aan die gelijkschakeling. Het Europese beleid kent namelijk drie hoofdthema's en een daarvan is "geloofwaardigheid". Die zou moeten groeien door afgewezen migranten en vluchtelingen ook daadwerkelijk weg te krijgen. De EU legt daarbij de nadruk op "vrijwillige terugkeer" omdat de kans dan groter zou zijn dat de afgewezen migranten en vluchtelingen ook werkelijk weg blijven. "Ondanks het belang van een effectief terugkeerbeleid voor migratiemanagement" is daar nog veel te weinig informatie over gepubliceerd, zo schrijft de IOM. Daarom is men begonnen met een serie onderzoeken en publicaties. De organisatie heeft er juist voor gekozen om hier zo'n onderzoeksproject op te zetten, omdat Nederland een aanzienlijke "ontvanger" schijnt te zijn van migranten uit de voormalige Sovjet-Unie.
Vriendelijk en relaxt
Het gezamenlijke project van de Pauluskerk en de IOM is in principe bestemd voor alle vluchtelingen en migranten. Maar het is ook speciaal gericht op vluchtelingen en migranten uit Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Oekraïne, Wit-Rusland en de Russische Federatie. Men heeft een speciaal kantoor ingericht om vluchtelingen en migranten uit die landen te kunnen ontvangen in "een vriendelijke en relaxte atmosfeer". Het zou een plek moeten zijn waar men landgenoten kan ontmoeten en migranten uit de andere landen van herkomst. En vanzelfsprekend zijn er ook Russische tolken aanwezig om interviews af te nemen.
De interviews worden afgenomen met standaardformulieren vol vragen over onder meer leeftijd, etniciteit, gezondheid, sociaal-economische positie in het land van herkomst en in Nederland, hoe men naar Nederland gekomen is, of men geld naar "huis" kan sturen, en of men het verblijf in Nederland een succes acht. Zo wil de IOM inzicht krijgen in de motieven voor de migratie en in de kansen op "herintegratie" in het land van herkomst. Tot aan de evaluatie waren er al 173 vluchtelingen en migranten geïnterviewd. Van hen hadden 149 asiel aangevraagd en 24 waren illegaal. Tussen juni 2002 en mei 2003 zijn er in totaal 399 personen "vrijwillig teruggekeerd" naar de 6 landen van herkomst, een deel daarvan via de Pauluskerk.
De onderzoeksresultaten zijn voorspelbaar. De meeste vluchtelingen en migranten voorzien veel problemen bij "terugkeer". Overigens was er niet veel animo voor de interviews. Hoewel de IOM en de Pauluskerk 15 euro per interview boden, waren de meesten alleen geïnteresseerd in de diensten die het kantoor te bieden had en niet in het interview.
Enthousiast
"Een van de conclusies die de IOM heeft getrokken uit dit samenwerkingsproject is dat hulpverleners die de taal spreken en de cultuur kennen van de asielzoeker, in combinatie met de aanwezigheid van een IOM-medewerker, beter in staat zijn de asielzoeker te begeleiden. Op basis van deze ervaring is de IOM het project Randstad Return Initiative begonnen", aldus de IOM-website.(5) "Vooronderstelling is dat in de andere grote steden (Utrecht, Den Haag en Amsterdam) een vergelijkbare situatie als die in Rotterdam bestaat (groepen ex-asielzoekers die niet meer in de reguliere opvang zitten). De IOM zoekt daarom samenwerking met organisaties in Utrecht, Amsterdam en Den Haag waarmee eenzelfde soort samenwerking als met de Pauluskerk opgezet kan worden." Zo dreigt straks steeds meer hulp gepaard te gaan met een oproep tot "vrijwillige terugkeer". Dat zou er toe kunnen leiden dat vluchtelingen en migranten voortaan zelfs niet meer veilig zijn bij organisaties die claimen hen te steunen.
Tot slot bleek uit het onderzoek dat algemene terugkeerprogramma's als REAN,(6) die geen extra individuele ondersteuning bieden, niet genoeg zijn om migranten en vluchtelingen "vrijwillig" te doen "terugkeren". Daarom pleit de IOM voor op maat gemaakte terugkeerprogramma's, zoals Bureau Maatwerk (1) die aanbiedt.
"Vrijwillige terugkeer" is het sluitstuk van het uitrookbeleid. Helaas zien veel ondersteuners "vrijwillige terugkeer" nog niet als een groot probleem. Men kan best met de IOM samenwerken, zo redeneert men ook bij de Pauluskerk. Maar wie een stapje achteruit doet en het hele internationale "vrijwillige terugkeer"-project overziet, zal moeten concluderen dat samenwerking met de IOM ondersteuners tot onderdeel van de migratiebeheersingsmachine maakt. En dat gaat hoe dan ook ten koste van de autonomie van migranten.
Noten