De Fabel van de illegaal 64, mei/juni 2004
Auteur: Harry Westerink
Nieuwe uitzetcentra onmenselijk
Sinds kort beschikt Justitie over twee uitzetcentra (uc's) bij Rotterdam Airport en Schiphol. Na de vreemdelingengevangenissen, het Grenshospitium in Amsterdam en het verwijdercentrum in Ter Apel heeft de overheid weer een nieuw type bajessen uit de grond gestampt voor illegalen, mensen die niets misdaan hebben maar wel zonder vorm van proces en zonder wettelijke maximumtermijn worden opgesloten. Repressie is er ook tegen actiegroepen die zich verzetten tegen de nieuwe centra.
De uc's zijn in 2002 bedacht door toenmalig minister Nawijn. De centra in de buurt van luchthavens zijn bedoeld als voorverzamelbajessen voor snelle en grootschalige uitzetting van migranten en vluchtelingen zonder verblijfsvergunning. Justitie-woordvoerster Maud Bredero spreekt van "een soort opstapstation voor de luchthaven waar mensen een paar dagen, of soms nog geen dag, zitten voor ze op het vliegtuig gezet worden." (1) De bouw kost zo'n 14 miljoen euro. De centra zijn onderdeel van het beleidsprogramma "Naar een veiliger samenleving". De koppeling tussen "illegalen" en "veiliger samenleving" criminaliseert illegaal gemaakte mensen nog verder.(2)
Vegen
Op 27 juni 2003 werd op Rotterdam Airport het eerste nieuwe uc geopend. In november kwam het uc Schiphol als tijdelijke voorziening beschikbaar. Rotterdam telt 200 cellen, Schiphol 100. Justitie wil in 2006 in totaal 600 uc-cellen beschikbaar hebben om per jaar nog eens 4.000 illegalen extra op te sluiten, bovenop de 5.000 die nu al elders in het land gevangen worden gehouden. Volgens het Plan van aanpak van het Projectbureau Coördinatie Vreemdelingenketen van het ministerie van Justitie bestaan de "doelgroepen" van de uc's vooral uit illegalen die bij "grootschalige acties" worden opgepakt, en uit "vreemdelingen die aan de buitengrens zijn geweigerd". Om "leegstand" van de uc's te voorkomen is een derde "doelgroep" toegevoegd, namelijk elke opgepakte illegaal die snel kan worden uitgezet. Het maakt Justitie niet uit welke "vreemdelingen" in de uc's worden opgesloten, zolang ze maar voortdurend vol zitten en de doorstroming door daadwerkelijke uitzetting is verzekerd. De uc's moeten niet "verstopt" raken met "onuitzetbare illegalen", stelt Justitie, want men wil de deportatiemachine op volle toeren laten draaien.(3)
De gemeenten zijn volgens Martine Vis, de Justitie-ambtenaar die verantwoordelijk is voor de uc's, erg enthousiast over de methode van grootschalige razzia's die men "veegacties" noemt. Daarbij worden "tientallen vreemdelingen tegelijk van straat geplukt: illegale Bulgaren, Roemenen, Nigerianen van wie de politie meent dat het criminelen zijn of die de stad in elk geval overlast bezorgen".(4) Tot aan de komst van de uc's zou daarvoor echter onvoldoende celcapaciteit zijn geweest. Vis: ""Doe maar niet elke week een actie", hebben we de gemeenten gezegd, "want we hebben nog geen plek om die mensen op te vangen."" Nu de nieuwe deportatiebajessen er zijn, kunnen steden illegalen gaan "vegen", aldus de berichtgeving rond de opening van het uc Rotterdam, op een toon waar veel krantenlezers zich aan ergerden. "We vegen ons huis, onze stoep en de straat schoon, dat wil zeggen we vegen het vuil weg. We vegen geen mensen weg alsof zij straatvuil zijn", reageerde iemand woedend.(5) De media nemen als vanzelfsprekend de leugens van de politie over dat opgepakte illegalen per definitie crimineel zijn en overlast veroorzaakten.(2)
Uitzendkracht
Het uc Rotterdam is een hoge grijze loods van golfmetaal, die vroeger diende als hangar. Binnenin zit het cellencomplex, opgebouwd uit "zeecontainers". Volgens Bredero is het "geen echt detentiecentrum, want mensen kunnen er overdag vrij rondlopen".(1) En minister Verdonk merkte luchtig op: "Het enige dat ze niet kunnen, is naar buiten lopen".(6) Om de loods staat een groot hek. Het gaat dus wel degelijk gewoon om een gevangenis. In de centra heerst verder een soberder dan sober gevangenissysteem: "het regime grenslogies".
De gevangenen zitten in cellen van 2 bij 2 meter en zien geen daglicht. Er is nauwelijks ventilatie en maar één uur luchten per dag, in een kale kooi. Er zijn nauwelijks recreatie- en sportactiviteiten en er zijn geen tolken beschikbaar. Onlangs schreef de Inspectie voor de Gezondheidszorg een vernietigend rapport over de gezondheidszorg in het uc, die "niet verantwoord" blijkt te zijn. Er is maar één vaste verpleegkundige en een aantal invallers beschikbaar, die op eigen houtje beslissen wanneer een arts moet worden ingeschakeld. "Ik ben maar een uitzendkracht", antwoordde een verpleegkundige op de vraag van de Inspectie naar afspraken over werkwijze en verantwoordelijkheden van de medische dienst. Psychische hulpverlening ontbreekt helemaal. Ook zwangere vrouwen en kinderen worden er opgesloten. De gevangenen noemen het regime "streng" en "onmenselijk". "Ik wil hier zo snel mogelijk weg", zeggen velen. Maar volgens de paternalistische uc-verpleegkundige Tonny Zengers valt het allemaal wel mee: "Ik krijg regelmatig klachten over het eten, maar ik vraag me dan toch af: wat at je toen je niet hier zat? Het is niet zoals thuis, maar ja, daarom zit je ook in Nederland. Het uc is geen sociaal instituut, maar ook echt geen beroerd verblijf. Vergeleken met het leven dat velen "buiten" leefden, zijn ze hier naar mijn idee goed af." (7) Niets misdaan, opgesloten en toch "goed af"?
Pottenkijkers
"Onacceptabel" noemde PvdA-Kamerlid Jeroen Dijsselbloem in november 2003 de situatie in het uc Rotterdam. "Ik vind het ongelooflijk dat wij mensen vasthouden alsof ze criminelen zijn." (8) Het is echter eerder ongelooflijk dat Dijsselbloem zo verontwaardigd reageert. Zijn eigen partij immers heeft in de jaren 90 de grondslag gelegd voor het steeds massaler opsluiten van onschuldigen.(9) Illegalen zitten in het uc veel langer opgesloten dan Verdonk de Tweede Kamer vooraf had voorgespiegeld, aldus Dijsselbloem. Hij noemt het geval van een moeder met een baby die een paar maanden vastzat. Volgens Trees Wijn van VluchtelingenWerk zijn illegalen na een maand opsluiting weer op straat gegooid, omdat ze niet uitgezet konden worden. "Iemand heeft zelfs nog een verblijfsvergunning gekregen, terwijl hij al in het uitzetcentrum zat." VluchtelingenWerk wil in het uc "graag een spreekuur houden, maar het lijkt erop dat men geen pottenkijkers wil. Nu is er een groot risico dat mensen niet weten dat ze recht hebben op een advocaat." (6) Zonder juridische ondersteuning dreigen vluchtelingen nog gemakkelijker uitgezet te worden naar landen waar ze groot gevaar lopen.
Om de internationale dag tegen racisme een passende inhoud te geven, had actiegroep Onbegrensd uit Arnhem op 21 maart 2004 een manifestatie bij het uc Rotterdam gepland. Men eiste directe invrijheidstelling van alle vluchtelingen en sluiting van het uc. De organisatie riep op tot "burgerlijke ongehoorzaamheid", mocht aan die eisen niet worden voldaan. "Dan zien wij ons genoodzaakt zelf het heft in handen te nemen, de deuren open te zetten, en het centrum op te doeken." Hoewel de manifestatie ruim op tijd was aangemeld, verbood de politie op de dag zelf elke vorm van actie. Men hield alle ongeveer 200 demonstranten tegen op een moment dat de manifestatie nog niet was begonnen en de actievoerders zelfs nog niet eens in de buurt van het uc waren aangekomen. Ze werden preventief uit openbaar vervoer-bussen gehaald en moesten tegenover agenten hun naam zeggen en zich identificeren. In de Rotterdamse gemeenteraad maakte GroenLinks-raadslid Kaya zich kwaad om deze "schending van het grondrecht op meningsuiting en demonstratie".
Op 29 maart lukte een andere - niet vooraf aangekondigde - actie wel. De actiegroep Sluit de uitzetcentra bezette 's morgens vroeg het uc Schiphol in aanbouw, dat Justitie zo snel mogelijk "definitief operationeel" wil gaan maken. Zo'n 60 actievoerders eisten sluiting van het uc. De marechaussee hield er 26 aan. Een Justitie-woordvoerster bevestigde het vermoeden van de actiegroep dat onder meer via dit uc de grootste naoorlogse deportatie-operatie uitgevoerd gaat worden: de uitzetting van 26.000 al jarenlang in Nederland levende vluchtelingen.(10)
Noten