De Fabel van de illegaal 65/66, zomer 2004
Auteur: Jan Tas
Nieuwe golven van protest?
In reactie op de dreigende uitzetting van 26.000 vluchtelingen gaat er een golf van protest door Nederland. Hoe zal dat protest verder gaan? Kan het gebundeld worden? En zijn er al plannen voor nieuwe campagnes, demonstraties of acties?
Nadat minister Verdonk haar 'pardonregeling' had aangekondigd, werden overal buurtcomité's, steunorganisaties en mediacampagnes opgestart om vluchtelingen onder de aandacht te brengen. Veel mensen deden mee die voorheen niet actief bezig waren met politiek of het "vreemdelingenbeleid". Doordat slechts heel weinig vluchtelingen in aanmerking kwamen voor het 'pardon', zijn deze nieuwe activisten met de neus op de feiten gedrukt: het beleid is niet gebaseerd op enige vorm van rechtvaardigheid. Bij de "Keer het tij"-demonstratie op 10 april 2004 in Amsterdam werd duidelijk dat velen daar geen genoegen mee nemen. Voor het eerst in jaren was er weer een grote demonstratie tegen het vluchtelingenbeleid. Ruim 15.000 mensen gingen de straat op. Voorlopig ziet het er echter niet naar uit dat de overheid zich iets aantrekt van protesten. Het is een kwestie van lange adem om beleidsveranderingen te kunnen afdwingen en daadwerkelijk een tegenmacht te kunnen vormen tegen de enorme verrechtsing. Hoe kijken andere organisaties daar tegenaan?
Signaal
"Keer het Tij (1) is een platform van uiteenlopende organisaties die samen het rechtse tij van de regering Balkenende willen keren door het organiseren van protest aan de hand van actuele thema's, zoals het vreemdelingenbeleid", legt woordvoerder Frank van Schaik uit. "De demonstratie van 10 april was geïnspireerd door de demonstratie van VluchtelingenWerk op 9 februari in Den Haag. Meer dan een signaal afgeven naar de landelijke politiek is een demonstratie meestal niet. Maar zo'n grote opkomst werkt wel motiverend op veel mensen en er worden tijdens zo'n demonstratie ook veel onderlinge contacten gelegd." Ook Jupijn Haffmans van de partij Amsterdam Anders/De Groenen (2) bevestigt dat. "Het is belangrijk om op die manier allerlei lokale initiatieven te stimuleren om door te gaan. Het initiatief "Amsterdammers op de bres" is zo bijvoorbeeld ontstaan."
"De kracht van Keer het Tij is het bijeenbrengen van organisaties die normaal niet met vluchtelingen bezig zijn, van de Nierstichting tot de FNV", zegt Rian Ederveen van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS).(3) Volgens Koen Haegens van Socialistisch Alternatieve Politiek (SAP) (4) was de demonstratie erg belangrijk omdat voor het eerst sinds de opkomst van Fortuyn mensen weer eens massaal opkwamen voor vluchtelingen. Ook de samenstelling van de demonstratie was sterk. "Autochtonen", "allochtonen", vluchtelingen en migranten liepen zij aan zij.
Er is echter ook kritiek op het soort steun dat vluchtelingen krijgen. Onder meer van Jaap van Beek van de Anti Fascistische Actie Nederland (AFA).(5) "Wij hebben ook gemobiliseerd voor de demonstratie. Maar dan wel voor een radicaal-links blok, want we ergeren ons aan de barmhartige houding van veel mensen. Die gaan er vanuit dat vluchtelingen zielig zijn en hulp nodig hebben. Maar het gaat om gezamenlijke strijd. Het nadeel van zo'n apart blok is wel dat je weinig meemaakt van de rest van demonstratie. Maar door een radicaler geluid te laten horen, kan men mensen inspireren om zich daadwerkelijk te gaan verzetten."
Gemotiveerd
De vraag is of het protest voldoende geïnspireerd is om verder te gaan. Door gebrek aan succes op korte termijn zou het ook weer kunnen weg ebben. "Het is een hard kabinet dat erg moeilijk te beïnvloeden is", zegt Van Schaik. "Maar er dreigen toch wel wat scheurtjes in te komen. Het is voor links erg moeilijk om aandacht te krijgen en veel mensen komen pas in actie als er iets ergs gebeurt. Keer het Tij is echter al een flinke tijd bezig en heeft een structuur opgebouwd met veel contacten waar we op voort kunnen bouwen. Het kabinetsbeleid treft veel mensen. Naast vluchtelingen ook bijvoorbeeld de werknemers met een ID-baan. Die ontwikkelingen openen mogelijkheden voor strijd, maar kunnen er ook toe leiden dat velen vooral gaan proberen zelf te overleven en niet meer kijken naar collectieve oplossingen."
Hans Alderkamp van Werkgroep Vluchtelingen Vrij (WVV) (6) is betrokken bij Van Harte Pardon.(7) Volgens hem groeit het verzet, zowel in aantallen mensen als inhoudelijk. "Veel mensen zijn nu erg gemotiveerd. Zo kwamen er op de inspreekavond tegen de komst van een vertrekcentrum in Dokkum mensen uit heel Friesland, van pastoors tot leraren. Veel gemeenten zijn het niet eens met het harde beleid. En ze durven daar ook tegen in te gaan, nu ze zien dat ze veel steun hebben." Volgens de SAP moet radicaal-links het bestaande verzet politiseren. Haegens: "De strijd moet van de 26.000 vluchtelingen naar alle migranten en vluchtelingen worden doorgetrokken. Voor het eerst in jaren is er veel protest tegen het vreemdelingenbeleid en je zou wel gek om daar niets mee te doen omdat het niet radicaal genoeg is. Het maatschappelijke klimaat is erg rechts en het is dus logisch dat bij protesten niet direct radicaal-linkse eisen op tafel komen." Ook AFA ziet het als een uitdaging om het verzet te politiseren. Daarbij benadrukt men tevens het belang van het opbouwen van structuren. "De anti-oorlogsbeweging was wat dat betreft een mislukking. Er kwamen veel mensen naar de demonstraties, maar er is verder niets uit voortgekomen. Dat zou nu beter moeten gaan, maar het is niet makkelijk om dat te organiseren."
Bij het LOS verwacht men niet dat er echt een beweging zal voortkomen uit de protesten. "De energie moet worden vastgehouden en dat is moeilijk. Soms lukt dat wel, zoals bijvoorbeeld bij de trainingen tegen uitzettingen van de Activistenschool. Maar lokaal gebeurt er over het algemeen weinig. Mensen zijn een keer gaan demonstreren, maar daarna gaan ze weer op in hun dagelijkse praktijk. Dat ziet men ook bij medewerkers van noodopvangen. Die opvang behouden is hun doel en niet het beleid tegengaan. Het gaat daarbij meestal ook niet om politieke organisaties. Bij discussies komt men dan ook voornamelijk met humanitaire, en niet met politieke argumenten." Volgens het LOS kan men daarom beter gemeenten die protesteren tegen harde beleid steunen en stimuleren. "Het is de vraag hoe lang die gemeenten dat nog volhouden. Want als er straks vertrekcentra zijn, zullen veel gemeenten hun subsidies aan noodopvang stoppen. Nu al moeten veel noodopvangen vechten voor hun subsidie."
Toekomstplannen
Hoe staat het met plannen voor nieuwe campagnes, demonstraties of acties? "Keer het Tij doet niet aan lobbyen", zegt Van Schaik. "Dus nu zijn anderen aan de beurt om een campagne voor vluchtelingen te organiseren. Wel organiseren we op 17 juni in Amsterdam een discussiebijeenkomst voor activisten, politieke organisaties en ngo's. Verder bereiden we een demonstratie voor tegen het hele regeringsbeleid. Die is op 25 september in Den Haag." Het LOS blijft vooral organisaties "in het werkveld" steunen en doet verder mee aan het Nederlands Sociaal Forum en een campagne tegen uitzetcentra.
AFA is zelf niet actief tegen het "vreemdelingenbeleid", maar mobiliseert wel voor demonstraties vanuit hun "eigen radicale standpunt". Ook de SAP is niet zelfstandig actief, maar wel weer via bijvoorbeeld Keer het Tij. "Velen lijken nu wel wat te willen doen, maar kijken afwachtend naar elkaar. Daarom moeten mensen bij elkaar komen". Er zouden op lokaal niveau directe acties georganiseerd moeten worden tegen de uitzettingen. "Links zou dat op een brede en open manier moeten organiseren." Amsterdam Anders/De Groenen is daar al mee bezig. Die hebben een training georganiseerd tegen uitzetting en telefoonlijsten opgesteld om snel te kunnen mobiliseren wanneer er daadwerkelijk vluchtelingen uitgezet worden. Tevens is men bezig om samen met onder andere ASKV en VluchtelingenWerk een buddyproject op te zetten, waarbij geïllegaliseerden elk een buddy krijgen die probeert hun zaak onder de aandacht te brengen van zowel de media als de sociale omgeving.
WVV organiseert samen met zo'n 20 andere organisaties, van de PvdA tot Van Harte Pardon, lokaal verzet tegen de komst van vertrekcentra. "We gaan via Groningse buurtkranten 40.000 pamfletten verspreiden, met daarin een oproep om een cordon te vormen wanneer vluchtelingen uit hun woning of het azc gezet dreigen te worden. Ook zijn er op diverse plaatsen trainingen tegen uitzettingen georganiseerd. Daar kwamen veel mensen op af die nog niet eerder actie gevoerd hebben. Ook zijn er nieuwe Van Harte Pardon-afdelingen opgericht in Wageningen en Drente." Het met veel geduld en van onderop bouwen aan structuren en mogelijkheden van protest lijkt een belangrijke voorwaarde om op termijn daadwerkelijk invloed uit te kunnen oefenen op het "vreemdelingenbeleid".
Noten