De Fabel van de illegaal 68, januari/februari 2005

Auteur: Eric Krebbers

Nationalisme centraal bij verkiezing "grootste Nederlander"

Op 15 november 2004 hebben televisiekijkers de vermoorde rechts-populist Pim Fortuyn tot "grootste Nederlander" gekozen. De verkiezing was georganiseerd door de KRO en De Telegraaf. Ze vroegen de kijker wie de grootste bijdrage heeft geleverd aan "de Nederlandse identiteit, maatschappij of cultuur". Zo wilde men "rolmodellen" aanprijzen en “de historische trots herstellen". Daar wordt al jaren om geroepen, helaas ook door links.

Zoals gebruikelijk bij "vaderlandse geschiedenis" draaide vrijwel alles om rijke witte mannen. Slechts 29 van de 200 vooraf genomineerden waren vrouw. Bij de laatste 10 zat nog slechts één vrouw: Anne Frank. Daarmee had men geheel volgens de patriarchale traditie gekozen voor een slachtoffer als “rolmodel” voor vrouwen en voor niet een militante verzetsvrouw, zoals bijvoorbeeld Hannie Schaft. De uiteindelijke top drie bestond uitsluitend nog uit mannen: "vadertje" Drees, "vader des vaderlands" Willem van Oranje en "charismatisch leider" Fortuyn. Uit protest organiseerde maandblad Opzij de verkiezing van "de grootste Nederlandse vrouw aller tijden". Winnares werd de feministische huisarts Aletta Jacobs, die bij de KRO slechts nummer 11 werd.

Ontdekkingsreizigers

Op de voorgekookte lijst van 200 "grootste Nederlanders" stonden geen kandidaten van Turkse of Marokkaanse afkomst. Wel was er zegge en schrijve één kandidaat uit Suriname, de socialist Anton de Kom, en één van de Antillen, de auteur Frank Martinus Arion. Uit Indonesië stonden alleen 4 kolonisatoren op de lijst. Toch werden de voormalige koloniën niet helemaal vergeten. Voor de stemmende tv-kijkers lag namelijk een echte koloniale hoofdprijs klaar: een reis "in het voetspoor van onze ontdekkingsreizigers" door Zuid-Afrika, waarbij men kennis kon maken "met meer dan 400 jaar VOC historiën".

Echt veel aandacht kreeg de verkiezing uiteindelijk niet. De kijker zapte snel weg, en de media hielden het bij korte berichtjes. Ook de gehaaide publiciteitsstunt rond Anne Frank pakte niet goed uit. De KRO stelde vooraf aan het verkiezingsspelletje voor om Frank met terugwerkende kracht alsnog het Nederlanderschap te verlenen. De organisatoren wekten zo de indruk dat men in deze tijden van administratieve apartheid alleen kandidaten met de juiste papieren mee wilde laten dingen. Het was alsof Frank opnieuw haar Ausweis moest tonen. Minister van Justitie Donner wilde niets van naturalisatie weten. Vervolgens wierpen critici de vraag op of vluchtelingen als Frank tegenwoordig nog wel zouden worden toegelaten. Zou Verdonk haar wellicht met terugwerkende kracht alsnog als "schrijnend geval" willen erkennen? Anderen vonden dat Nederland niet het recht had om Frank in te lijven. Dat vonden ze maar borstklopperij. Frank is niet van "ons", schreven ze boos. Het waren immers Nederlanders die met de nazi's collaboreerden en de joodse vluchtelinge uitleverden.

Verknipt

De organisatoren benadrukten voortdurend dat men via de verkiezing "onze" kennis van "de vaderlandse geschiedenis" wilde bijspijkeren. Maar het spelletje promootte een uiterst verknipt beeld van "de geschiedenis", alsof die gemaakt zou zijn door een relatief klein aantal eruit gelichte "belangrijke personen". In werkelijkheid wordt de geschiedenis natuurlijk gemaakt door alle mensen samen. De geschiedenis is het resultaat van alle dagelijkse machtsstrijden die worden uitgevochten tussen onderdrukten en machthebbers, tussen armen en rijken, vrouwen en mannen, en zwarten en witten. Dat sommige individuen van vroeger bekender zijn dan anderen, komt doordat ze meer macht hadden en dus meer toegang tot de geschiedschrijving en later ook tot de media. Bekende figuren zijn overigens vaak een flink deel van hun tijd kwijt geweest aan het neerzetten van een blijvend positief beeld van zichzelf om anderen daarmee te imponeren. Komt zo'n image te pas in het straatje van huidige machthebbers, dan is de kans groter dat de betreffende figuur bekend blijft en wellicht uitgeroepen wordt tot "grootste Nederlander" of "rolmodel".

Miljarden mensen hebben de afgelopen duizenden jaren oneindig veel dingen gedaan. Dé geschiedenis bestaat dan ook niet. Elke geschiedenis is uiteindelijk slechts een keuze, een aanwijzen van welke strijden, ontwikkelingen, momenten of personen belangrijk zouden zijn. Iedere belangengroep en iedere politieke stroming construeert zo zijn eigen geschiedenis. Er woedt dan ook een voortdurende strijd om de invulling van dé geschiedenis. Wie de baas is, probeert bijvoorbeeld zijn manier van regeren te presenteren als logisch gevolg van de geschiedenis. Zo wordt van het poldermodel wel beweerd dat het historisch zo goed bij "het Nederlandse volk" zou passen omdat "we" altijd hebben moeten samenwerken in de strijd tegen het water. Dat lokale machthebbers eeuwenlang vrijuit plunderden, verkrachtten en moordden wordt daarbij gemakshalve verdrongen. Bij de radicaal-linkse en feministische geschiedschrijving wordt juist de strijd van onderop tegen onderdrukking centraal gezet en wordt vooral belang gehecht aan de strijd, het leven en het overleven van gewone mannen en vrouwen.

Nationalisme

Het probleem met de rechtse geschiedschrijving van de KRO en De Telegraaf is niet alleen dat die volledig draait om rijke en machtige individuen, maar ook dat gedaan wordt alsof hun "vaderlandse geschiedenis" de enig mogelijke geschiedenis is, een geschiedenis van "ons allemaal". In zulke nationalistische geschiedschrijving wordt Nederland neergezet als eenheid, in plaats van als het strijdperk tussen machthebbers en onderdrukten dat het in werkelijkheid is.

"Vaderlandse geschiedenis" is een van de belangrijke bouwstenen van het Nederlandse nationalisme. Via zulke geschiedschrijving construeert men een gedeeld verleden voor de inwoners van Nederland, en dringt men het gevoel op "een volk" te zijn. Zo wil men de loyaliteit van de onderkant van samenleving winnen voor de elite. "We" zouden immers allemaal al eeuwenlang in hetzelfde schuitje zitten en dezelfde belangen delen. Gelukkig verloopt het aanpraten van dat gevoel van Nederlandse lotsverbondenheid niet altijd even soepel. Daarom wordt steeds weer geklaagd dat "we" te weinig zouden weten van "de geschiedenis". Zo pleit premier Balkenende bijvoorbeeld in het kader van zijn conservatieve normen en waarden-offensief (1) voor meer onderwijs in "de vaderlandse geschiedenis". Maar een arbeider heeft geen "vaderland", zo weet men al heel lang aan radicaal-linkse zijde. Daar wordt "vaderlandse geschiedenis" altijd terecht veroordeeld als een doelbewuste poging om de ogen van de bevolking te sluiten voor de geschiedenis en strijd van mensen in vergelijkbare situaties elders. Helaas bleef ook Opzij met haar vrouwenverkiezing binnen dat nationalistische kader.

Typisch Nederland

Door de opkomst van links na de Tweede Wereldoorlog raakte de "vaderlandse geschiedenis" gelukkig langzamerhand wat in diskrediet. Maar de huidige verrechtsing maakt dat die weer ouderwets bovenaan de politieke agenda staat. Al bijna 10 jaar roept rechts weer om meer geschiedenisonderwijs. In 1994 kwam de overheid met een nieuw paspoort met een getekende "vaderlandse geschiedenis". Daarin werd Nederland geheel onterecht voorgesteld als een vredig landje zonder grote tegenstellingen. Eind jaren 90 kwam ook de nationalistische geschiedschrijving aan de universiteiten weer op en begonnen sommige historici de Nederlandse koloniale misdaden goed te praten.(2)

De laatste jaren komen er meer en meer tentoonstellingen, boeken en spelletjes over de “vaderlandse geschiedenis". Begin november 2004 werd door 200 archieven, musea en andere instellingen zelfs een heuse "week van de geschiedenis" georganiseerd. Die begon met een "nacht van de geschiedenis" onder het nationalistische motto "typisch Nederland". Het Historisch Nieuwsblad kwam met een speciale zeer breed verspreide editie vol nationalistische praat over "typisch Nederlandse eigenschappen".

Model-allochtoon

Om te bewijzen dat Anne Frank zelf graag Nederlander had willen worden, citeerde de organisatie van de verkiezing uit haar dagboek. "Maak me Nederlander! Ik houd van de Nederlanders, ik houd van ons land, ik houd van de taal en wil hier werken." Anne Frank als model-"allochtoon", de natte droom van alle politici en opiniemakers die deelnemen aan het nationalistische integratiedebat.(3)

Van rechts tot links wil men "allochtonen" tegenwoordig dwingen te "integreren" en "de Nederlandse taal en normen en waarden" over te nemen. Maar, zo meent SP-voorman Jan Marijnissen, "als we vinden dat immigranten moeten integreren en ze vragen ons wat wij belangrijk vinden, dan beginnen we te stamelen. Dat is een politiek culturele onzekerheid waar we vanaf zouden moeten." (4) Om te achterhalen wat die "Nederlandse normen en waarden" nu eigenlijk zijn, zouden "we" van Marijnissen "de vaderlandse geschiedenis" beter moeten bestuderen. "Een volk zonder geschiedenis bestaat niet. Elk volk, ook het Nederlandse volk, heeft dus een geschiedenis",(5) argumenteert hij, alsof "de vaderlandse geschiedenis" simpelweg een kwestie van opgraven is in plaats van een nationalistische projectie op het verleden.

"Het idee van de Heimat is verdwenen", jammert Marijnissen verder. "We komen met nieuwe oprukkende culturen voor existentiële vragen te staan." Om iets tegenover die "oprukkende culturen" te kunnen zetten, en om de immigranten "onze normen en waarden" uit te kunnen leggen, pleit de socialist voor meer onderwijs in "de vaderlandse geschiedenis" en de oprichting van een nationaal historisch museum. Hij wil weer "trots" kunnen zijn op Nederland. Marijnissen: "Na een eeuwenlange, verbeten strijd zijn we tot de conclusie gekomen dat het systeem dat we nu hebben “het minst slechte” is. Voor een systeem bestaande uit een representatieve vertegenwoordiging van het volk met het laatste woord bestaat geen alternatief dat democratischer genoemd kan worden." Kortom, "we" zijn volgens de SP-er goed bezig met z'n allen. Nederland is toppie.

Positief

In "de vaderlandse geschiedenis" wordt het goedaardige "Nederlandse volk" vaak belaagd door kwaad van buiten. Over "de Nederlanders" zelf niets dan goeds. Geen afschuw over de middeleeuwse onderlinge moordpartijen, geen kritiek op de opkomst van de protestantse Taliban met z'n beeldenstorm, de koloniale rooftochten, de slavenhandel, de onderdrukking en uitbuiting van arbeiders en vrouwen, het tegenhouden aan de grens van joodse vluchtelingen, de massale collaboratie, de politionele acties, de steun voor de apartheid en ga zo maar door. In die nationalistische traditie van "vaderlandse geschiedenis" bezien is de verkiezing van Fortuyn eigenlijk niet meer dan logisch en terecht.

Terug