De Fabel van de illegaal 92, mei/juni 2008

Auteur: Jeroen Breekveldt (Werkplaats Biopolitiek)

Biologische technologie tegen migratie

Steeds vaker worden biologische technieken ingezet bij het weren en selecteren van vluchtelingen en migranten. Vingerafdrukken worden opgeslagen. Botten van minderjarige vluchtelingen worden opgemeten. Familiebanden worden onderzocht met DNA-tests. Huwelijkskeuzen worden bemoeilijkt met eugenetische argumenten. En op visa komen steeds meer biometrische kenmerken.

Röntgenfoto van de pols van een vluchteling.
De nieuwe biologische technologieën zijn voor de meeste mensen, en dus ook voor vluchtelingen en migranten, volkomen ondoorgrondelijk. Met uitzondering van vingerafdrukken is het zelfs meestal onduidelijk wat er nu precies gemeten wordt. Het gaat om voor henzelf onzichtbare feiten. Zoals bijvoorbeeld de mate waarin hun sleutelbeen ontwikkeld is. Dat wordt gemeten bij alleenstaande minderjarige vluchtelingen (ama’s) om hun leeftijd te bepalen. Of zoals de samenstelling van hun DNA. Dat wordt nagegaan via moleculen in hun bloed of wangslijm om mogelijk gezinshereniging tegen te kunnen gaan. Of neem de biometrische foto’s die exact de afstand tussen punten in hun gezicht meten. Individuele migranten en vluchtelingen zullen het gevoel hebben te staan tegenover apparaten die op onnavolgbare wijze gegevens over hen produceren.

De biologische technieken verleggen ook de nadruk van de sociale naar een biologische realiteit. Een kind dat is verwekt door een andere vader of die is opgenomen uit een andere familie omdat zijn ouders in een oorlog zijn gedood, zou mogelijk na een DNA-test door de autoriteiten niet meer gerekend kunnen worden tot het gezin waarbij het tot nu toe opgegroeid is. Op die basis zou de overheid gezinshereniging kunnen afwijzen. Zo kan biologische techniek de sociale realiteit veranderen. Een kind wordt opeens buiten het gezin geplaatst. Een vrouw moet opeens uitleggen wie de verwekker is van haar kind. Ondanks deze overduidelijke nadelen zijn biologische technieken sterk in opmars in de Europese migratiebeheersingsregimes.

Tapijt

Het botonderzoek bij minderjarigen is in Nederland het meest omstreden, zowel maatschappelijk als wetenschappelijk. Om te bepalen of ze wel echt minderjarig zijn, en dus echt niet geweigerd mogen worden, onderwerpt de IND ama’s aan een botonderzoek.(1) Met röntgenfoto’s van het sleutelbeen zou objectief-wetenschappelijk vast te stellen zijn of een vluchteling werkelijk jonger is dan 18 jaar. Die zou dan namelijk onvolgroeide of “niet-uitgerijpte” sleutelbeenderen moeten hebben. Daarover zegt de Amsterdamse Stichting Medisch Advies Kollektief (SMAK): “Het leeftijdsonderzoek is van aanvang af in handen gelegd van één persoon, fysisch antropoloog Harry van der Pas. Hij heeft het leeftijdsonderzoek (mede) geïnitieerd, voert het uit en is ook verantwoordelijk voor de controle erop. In het nieuwste protocol wordt dan ook uitsluitend gerept over interne controle. Hij heeft elke vorm van externe controle altijd van de hand gewezen als volstrekt overbodig; hij stelt dat men altijd naar een rechter kan stappen. Uit niets blijkt dat hij verstand heeft van radiologische onderzoeken. Maar er is van zijn hand ook geen enkele antropologische studie over dit onderwerp bekend.”

“Het IND-leeftijdsonderzoek met gebruikmaking van sleutelbeenfoto’s is uniek in de wereld”, schreef SMAK ook. “Het wordt alleen in Nederland toegepast. We hebben ons er in de afgelopen 9 jaar zeer grondig in verdiept en wij brengen de heer Van der Pas, antropoloog, tot wanhoop. Maar hij wordt volledig beschermd door de IND. Hij is nergens werkzaam. Hij genoot een onbezoldigde aanstelling aan de Universiteit van Tilburg (KUB), waar hij al jaren niet meer werkzaam was. Hij gebruikte de naam van de universiteit wel als hij naar buiten trad en hij gebruikte verouderd postpapier. In 2003 is het hem verboden in het kader van het leeftijdsonderzoek de KUB nog langer te noemen. Het gaat niet alleen om de onmogelijkheid van leeftijdsbepalingen aan de hand van sleutelbeenfoto's, maar ook over de hand-pols-beoordelingen bij de alleenstaande minderjarige vreemdelingen rond 15 jaar. Ook daarover wordt veel wetenschappelijke kritiek onder het tapijt geveegd. In meerdere landen wordt ook dat onderzoek om redenen van onzorgvuldigheid niet gebruikt. In Nederland kan alles.”(2)

Integriteit

De IND doet echter doodleuk of het onderzoek betrouwbaar is. In een scriptie betwistten vier studenten van de Fontys Hogeschool in 2004 de wetenschappelijke onderbouwing ervan. De vier werden vervolgens geïntimideerd, hun conclusies werden aangepast, en de studie werd zelfs uit de bibliotheek verwijderd.(3) Ook de Nationale Ombudsman en de Inspectie Gezondheidszorg uitten hun twijfels over de betrouwbaarheid van het onderzoek. Het zou bovendien niet ethisch zijn en de straling van de noodzakelijke röntgenfoto zou schadelijk zijn voor de gezondheid. De toenmalige minister Rita Verdonk stelde een Commissie Leeftijdsonderzoek in om de methoden en procedures van het onderzoek in de gaten te houden. Die bestrijdt echter alle kritiek en jubelt dat dankzij het onderzoek nu uitgesloten zou zijn dat vluchtelingen ten onrechte als meerderjarig worden aangemerkt. “Ik twijfel niet aan onze integriteit”,(4) zegt commissievoorzitter en VVD-senaatslid Heleen Dupuis zelf. Maar het is de vraag of haar oordeel wel wetenschappelijk en politiek neutraal is, want begin 1999 stelde ze voor om “een tijd” de grenzen te sluiten. “We moeten pas op de plaats maken en aan onszelf denken. Nederland loopt vol, dus moeten we daar wat aan doen. Dat is niet politiek correct, maar het moet gezegd worden.”(5) Ook zei ze eens: “Als je afgewezen asielzoekers niet graag het land uitzet, moet je zorgen dat ze niet binnenkomen.”(6) Eind januari 2006 stapte consultant gezondheidszorg en mensenrechten Loes van Willigen uit de commissie. De andere leden luisterden volgens haar niet naar bezwaren tegen de werkwijze van Van der Pas.

Volgens haar notitie “Immigratie en integratie” van november 2007 wil de VVD het aantal gezinsherenigingen met 80 procent terugbrengen tot niet meer dan 5.000 per jaar. Er zouden daartoe hogere eisen gesteld moeten gaan worden. Kinderen van boven de 16 jaar zouden sowieso niet meer in aanmerking mogen komen, en bij jongere kinderen zouden de ouders via een DNA-test hun ouderschap moeten bewijzen. In Frankrijk is zo’n verplichte DNA-test inmiddels al in de wet vastgelegd. Gezinsherenigers moeten daar aantonen dat de aangegeven verwantschap “een biologische realiteit” is, en daartoe zouden ze een gentest krijgen “aangeboden”. Geboortebewijzen zouden te vaak niet aanwezig of vervalst zijn. Zelfs van de grote krant Le Monde kwam daarop kritiek. “De nieuwe regering normaliseert voor buitenlanders een methode die de wetgever tot nu alleen in uitzonderingssituaties wilde toestaan en die voor Fransen een uitzondering blijft.” Maar de anti-racistische organisatie MRAP sloot niet uit dat de regering op een dag dezelfde test wel eens verplicht zou kunnen gaan stellen voor bijvoorbeeld alle families die kinderbijslag aanvragen, ook de “autochtone”. En dat zou zonder twijfel tot veel verrassingen leiden, schreef MRAP sarcastisch. Zo’n 200 duizend mensen ondertekenden de petitie “Touche pas mon ADN”. Dat betekent “Blijf van m’n DNA af”, een verwijzing naar de bekende Franse slogan “Ne touche pas à mon pote”, ofwel “Blijf van m’n makker af”, van de anti-racistische organisatie SOS Racisme. Na alle kritiek beloofde de regering de wet tot 2010 slechts steekproefsgewijs in te voeren om daarna eerst een balans op te maken. Verder zou in een nieuwe versie van de wettekst sterker benadrukt worden dat de gentests “vrijwillig” zijn. Maar het valt te betwijfelen of weigeraars nog veel kans maken op een verblijfsvergunning.

Driedimensionaal
Vluchteling onder handen genomen door een röntgenapparaat.


In de toekomst moet elk visum voor de EU biometrische kenmerken van de drager gaan bevatten. In juni 2007 besloten de EU-lidstaten alle biometrische foto’s en vingerafdrukken van visumhouders voor het Schengengebied op te gaan slaan in een gigantisch Visum Informatie Systeem (VIS). Daarin zullen de gegevens worden opgenomen van maar liefst 70 miljoen mensen. Zo hoopt de EU eerder uitgezette vluchtelingen of migranten eruit te pikken die opnieuw proberen binnen te komen met een visum op een andere naam. Vooral de ontwikkeling van gezichtsherkenning door camera’s zal daarbij erg behulpzaam zijn. De Universiteit Twente is betrokken bij het EU-project 3D-Face, waarbij voor 12 miljoen euro drie jaar hard gewerkt wordt aan verbetering van de mogelijkheden van gezichtsherkenning, zodat ook bij slecht licht, veranderende kleuren of een andere houding herkenning plaats kan vinden. Dat kan dan mooi in vliegtuigen toegepast worden. De EU ontwikkelt namelijk ook speciale camera’s en microfoons om passagiers in vliegtuigen voortdurend te observeren. Die controle moet helpen om verdacht gedrag van eventuele terroristen te ontdekken, maar is uiteraard ook te gebruiken om het geluid van scheurende paspoorten en de daarbij horende enigszins angstige gezichtsuitdrukking te herkennen. Het onderzoekswerk wordt gevolgd door de zoveelste ethische commissie, maar biedt geen enkele garantie voor de privacy. D66-Europarlementslid Sophie in ‘t Veld werd onaangenaam verrast door het project. “Dit onderzoek was het parlement niet echt bekend. Ik vind dat we dringend moeten spreken over de privacy van passagiers.” De onderzoekers zelf verwachten dat passagiers zich niet zullen storen aan camera's en microfoons rond hun stoelen. Er hangen immers overal al bewakingscamera’s. Over invoering is voorlopig nog niets besloten.

De 3D-Face foto’s zijn gepland voor op de volgende generatie paspoorten. Als deze driedimensionale scans dan ook in een centrale database worden opgeslagen, kunnen ze worden ingezet voor gezichtsherkenning door camera’s op bijvoorbeeld treinstations en in winkelcentra. Dan zouden mensen met een verlopen visum er zo uitgepikt kunnen worden en ook alle anderen die om de een of andere reden gezocht worden. Biometrie is sowieso aan een gestage opmars bezig in het dagelijks leven. Tilburgse zwembaden volgden in de zomer van 2006 het voorbeeld van Ridderkerk om alle bezoekers een biometrisch pasje te geven en degenen die zich misdroegen op de zwarte lijst te zetten. Die worden nu reeds bij de balie geweigerd. Bij Ajax, Feyenoord en Vitesse startte in januari 2007 een proef met biometrische toegangscontroles om hooligans te weren. Nog slechts met vingerafdrukken omdat gezichtsherkenning nog te ingewikkeld is bij de verwerking van duizenden bezoekers tegelijk. Desondanks moet op Schiphol de douanecontrole volgens scheidend marechaussee-commandant Beuving snel geautomatiseerd worden. Automatisch afnemen van vingerafdrukken, irisscans en gezichtsherkenning zou moeten voorkomen dat de persoonscontrole vastloopt.

De controle via vingerafdrukken kan overigens problemen geven. Van lang niet iedereen zijn vingerafdrukken goed te herkennen. Metselaars hebben vaak onherkenbare, want afgesleten, vingerafdrukken. De Duitse hackersclub CCC toonde aan dat vingerafdrukken vrij gemakkelijk te vervalsen zijn. De club stuurde in 2008 met hun blad een stukje folie mee, waarop de afdruk staat van de rechterwijsvinger van de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Schäuble. Iedereen kan dat folie over zijn vinger plakken en zal dan door scanapparatuur herkend worden als de minister. Schäuble, een groot voorstander van biometrie, was woedend. Henk van Houtum van de Radboud Universiteit erkende daarentegen wel de problemen: "Identiteit wordt steeds vaker gemeten in en op het lichaam: sleutelbeenderen, ogen, DNA en vingerafdrukken. Mensen worden hun eigen paspoort en hoe ze worden gezien hangt af van hun code. We decoderen mensen niet op hun kwaliteiten, maar op het lot van hun geboortegrond of herkomst. Wie uit een arm of of moslimland komt is daarmee potentieel gevaarlijk en krijgt geen toegang tot Europa."

Inteelt

In 2002 begonnen allerlei rechtse opiniemakers het argument van “inteelt” in te zetten tegen “importhuwelijken”. Ook het NRC deed mee: “Het nieuwe kabinet wil gezinsmigratie door huwelijken onder immigranten tegengaan. Daar valt uit het perspectief van integratie veel voor te zeggen. Hier komt het medisch-ethische argument bij. De ouders nemen risico's die het toekomstige leven van hun nageslacht en van henzelf belasten.”(7) In december 2003 vroeg CDA-Kamerlid Mirjam Sterk aan minister Hoogervorst van Volksgezondheid of hij huwelijken tussen neven en nichten niet kon verbieden. Ze kreeg steun van de LPF en de SP die zich kennelijk zorgen maakten om “de toename van inteelt”. De minister antwoordde dat zo’n verbod niet haalbaar zou zijn.

De hele discussie was feitelijk bedoeld om “importhuwelijken” in een kwaad daglicht te stellen. Met een beroep op de medische biologie worden huwelijken tussen Marokkaanse of Turkse neven en nichten steeds verder gecriminaliseerd of gemedicaliseerd. Kinderen uit zulke huwelijken zouden een grotere kans op aangeboren afwijkingen lopen. Kennelijk zijn kinderen met zo’n afwijking voor de betrokken politieke partijen een gruwel, wier geboorte koste wat kost vermeden moet worden. In maart 2008 zei PvdA-Kamerlid Khadija Arib echter dat bloedverwantschap bij “allochtone” ouders niet als een migratieprobleem, maar als een mogelijk gezondheidsprobleem moet worden gezien. Dat naar aanleiding van het RIVM-rapport “Kinderwens van consanguine ouders: risico’s en erfelijkheidsvoorlichting”, dat was gebaseerd op het Generation R onderzoek waarbij 10 duizend Rotterdamse kinderen jarenlang worden gevolgd.(8) Generation R wordt vooral geprezen als een databank met informatie over “allochtonen”.

Henk Kamps VVD vindt dat huwelijksmigranten voortaan moeten bewijzen dat ze geen neef en nicht van elkaar zijn, bijvoorbeeld via een DNA-test. “Voor Henk Kamp, de geestelijk vader van het project, is het probleem niet de immigratie, maar dat het gros van de betrokkenen geen kans maakt op de arbeidsmarkt”,(9) reageerde auteur Fouad Laroui, die meteen ook fijntjes Kamps logica weerlegde dat juist achterlijke mensen neef-nichthuwelijken aangaan. “De grootste Engelse dichter Lord Byron had een relatie met zijn halfzusje en de immer door de VVD aangehaalde filosoof van de Verlichting, Voltaire, woonde samen met zijn nicht.”

Noten

Terug