De Fabel van de illegaal 93/94, zomer 2008

Auteur: Harry Westerink

Actie tegen koloniale traditie van Zwarte Piet

Met hun bijdrage aan de tentoonstelling “Be(com)ing Dutch” in het Van Abbemuseum stellen de kunstenaars Petra Bauer en Annette Krauss de traditie van Sinterklaas en Zwarte Piet (1) ter discussie. Op zaterdag 30 augustus 2008 organiseren ze samen met Doorbraak (2) een protestmars en performance in de binnenstad van Eindhoven, onder het motto “Read the masks. Tradition is not given”.

Het Eindhovense museum nodigde een tijd geleden een aantal kunstenaars uit om werk te maken rond de vraag wat het betekent “Nederlands te zijn of te worden”. Bauer en Krauss hebben dat aangegrepen om fundamentele kritiek te leveren op een van de bekendste en geliefdste uitingen van “de Nederlandse cultuur”, de koloniale relatie tussen de oude, wijze en strenge witte baas en goedheiligman aan de ene kant en de jonge, dommige en nogal stoute zwarte knecht Piet aan de andere kant, die kinderlijk staat te dansen, gek loopt rond te springen en de Nederlandse taal onvoldoende beheerst.

Paternalisme

“In de afgelopen 50 jaar zijn er regelmatig protesten geweest tegen het typisch Nederlandse fenomeen van Zwarte Piet, waarbij het koloniale verleden en de racistische structuur daarvan aan de oppervlakte is gebracht. Hoewel er wat veranderingen in de traditie zijn aangebracht, blijft die problematisch”, aldus de kunstenaars. Ze vragen zich af “of het mogelijk is om de discussie te heropenen over een culturele traditie die is gedepolitiseerd, geneutraliseerd en geďncorporeerd in het collectieve bewustzijn van de huidige samenleving. Het is moeilijk om hierover te discussiëren in Nederland, omdat veel mensen de traditie in ere willen houden.” Dat hebben ze aan den lijve ondervonden toen ze hun idee bespraken met allerlei Nederlanders in de kunstwereld en daarbuiten. Ook veel progressieve mensen bleken hun project niet te kunnen waarderen. “Jullie komen uit andere landen. Jullie kijken er van buitenaf tegenaan en daarom kunnen jullie het Sinterklaas-feest niet begrijpen”, aldus het paternalistische verwijt dat Bauer en Krauss vaak te horen kregen.

Hun bijdrage aan de expositie bestaat uit een installatie van borden en posters, met daarop leuzen als “Zwarte Piet bestaat niet meer”, “Zwarte Piet: a white man’s construction”, “Kom maar binnen zonder knecht” en “Capitalism needs symbols of subordination to maintain cheap labour”. Ze zijn erin geslaagd om het sterk politiserende kunstproject onder te brengen in het Van Abbemuseum, dat ze zo als een platform gebruiken voor anti-racistische actie. “We denken dat het belangrijk is om over Zwarte Piet te praten buiten het Sinterklaas-seizoen, want dan zijn Nederlanders er misschien niet zo emotioneel over en kunnen ze hopelijk wat afstand ervan nemen”, zo beargumenteren ze hun keuze voor een protest op 30 augustus.

Overigens hebben ook twee andere kunstenaars, Libia Castro en Ólafur Ólafsson, een kritische bijdrage aan de expositie geleverd, in samenwerking met de actiegroep All included. Hun project “Avant-garde citizens” toont videoportretten van drie illegale vluchtelingen die in Nederlandse deportatiegevangenissen opgesloten hebben gezeten.(3)

Verantwoordelijkheid

Zwarte activisten van het actiecomité “Piet op de zwarte lijst” (4) zijn enthousiast en aangenaam verrast over het initiatief van de witte anti-racistische Bauer en Krauss. Zwarte Piet is een constructie van witten, aldus het comité. Witten hebben die figuur bedacht, dus dan is het ook de verantwoordelijkheid van witten om Piet van het maatschappelijke toneel te doen verdwijnen. “Wij hebben hem niet verzonnen, maar we hebben er wel last van.” De demonstratie op 30 augustus begint om 14:00 uur vanuit het Van Abbemuseum. De acteur Anne Stam beeldt tijdens de actie de ideologische constructie van Zwarte Piet uit. Vanaf 11:00 uur kunnen activisten in het museum meehelpen met de voorbereiding van de protestmars door actiemateriaal te maken. In het najaar vinden rond het Zwarte Piet-thema ook andere kritische activiteiten plaats, zoals een theaterstuk en een debat. Doorbraak beschouwt het initiatief van Bauer en Krauss als een kans om eindelijk eens te beginnen met de afbraak van een oude koloniale traditie.

Noten

Terug