Joop Rutgers-van der Hart, voorzitster van kerkenraad van de Morgensterkerk in Eindhoven, schreef over de startperiode het volgende verhaal:
"Een paar drukke weken van voorbereiding begon. Er werd een organisatiecomité gevormd, waarin een paar gemeente- en kerkenraadsleden zaten, evenals beide koster-echtparen, begeleid door de beroepskracht en de voorzitter van Vluchtelingen in de Knel (deze organisatie maakt deel uit van het SKIA).
Deze laatste 2 vrouwen regelden ook het contact met de media. We deden de overige zaken, zoals bijvoorbeeld het openen van een rekening om dit asiel te financieren, het regelen van douchegelegenheid, medische hulp via het naburige gezondheidscentrum en het opstellen van een begeleidingsrooster.
Het was hartverwarmend te merken hoeveel mensen bereid waren om mee te werken. Binnen 2 weken was het rond en konden 'ze' komen. 'Ze', vanaf hun komst gasten geheten, bleken 6 mannen van ongeveer 30 jaar. Wat afwachtend en onwennig kwamen ze de kerk binnen. Eerst maar thee drinken en kennis maken, daarna het huishoudelijk regelement doornemen en zich installeren in hun 'eigen' ruimten.
Terwijl ik dit schrijf zijn we bijna 14 dagen verder en is er een band ontstaan tussen de gasten en een aantal gemeenteleden. Ontroerend en beschamend vond ik de uitspraak van een van onze gasten: "Tot ik hier kwam kende ik geen aardige Nederlanders!" Bij de besluitvorming omtrent het verlenen van kerkasiel hebben we als kerkenraad de gemeente niet betrokken. We zijn van mening dat een gemeente die op zondag zingt (ik citeer nu enkele regels van Gezang 489 uit het "Liedboek voor de kerken") "Laat al wie zijn gebonden, vervolgd, verdrukt, geschonden, bij ons zich veilig weten", geen mensen in de kou kan laten staan. Enige dagen nadat onze gasten waren gearriveerd, is er wel een informatie-avond gehouden.
Tot besluit iets over het kerkgebouw. Ruim 25 jaar geleden kreeg de architect de opdracht een multifunctioneel gebouw te ontwerpen: een royale hal, een kerkzaal in kuipvorm met losse stoelen, een zevental grotere en kleinere vergaderruimten, een toren met een klok en een kruis hoefde niet. Gedurende deze 6 weken hebben we ten behoeve van onze gasten een schotelantenne op het dak staan. Deze heeft voor mij een symbolische waarde."
Tot zover Rutgers-Van der Hart.
Gijs Versluis, voorzitter van de
kerkenraad van de Hervormde/ "Dat wij uiteindelijk hebben
besloten aan het verzoek tot het verlenen van kerkasiel gehoor te geven, heeft ermee te maken
dat wij niet onverschillig willen staan tegenover mensen die hun land zijn ontvlucht, omdat zij
tegen de in hun land heersende dictatuur hebben geopponeerd en nu staatsgevaarlijk zijn. Ons
vele bidden voor het lot van zovele vluchtelingen krijgt nu door onze daadwerkelijke hulp een
diepere dimensie. Wij willen met het verlenen van dit kerkasiel een signaal afgeven naar
overheid en samenleving om nog eens goed te kijken naar de criteria die gehanteerd worden en
naar de procedure die gevolgd wordt en vooral ook naar de mensenrechtensituatie in het land
van herkomst, in dit geval Iran." Dominee Pim Verschoor schreef
op 13 juni 1997:
"Kerkasiel. De laatste tijd
houdt ons dat bezig. Er is het concrete verzoek daartoe binnengekomen en als kerk voel je je
aangesproken. Want we zijn opgevoed met de gedachte dat je weerloze mensen niet in de kou
mag laten staan. Echter, zodra het concreet wordt is het niet eenvoudig om dit bijbels principe
toe te passen. Er zitten veel haken en ogen aan het kerkasiel. Dat vraagt om bezinning en
doordenking (...) Waarom publiek kerkasiel? Om zo een signaal naar overheid en volk af te
geven dat er nog eens goed gekeken moet worden naar de criteria en de procedure en vooral
ook naar de ernst van de situatie in het betreffende land, in dit concrete geval Iran. Daar heerst
namelijk een dictatuur, gevoed door geestelijke moslim-leiders, de mollahs, die nietsontziend
bezig is. Hun geheime politie is gevreesd en werkt ook in Europa." De voorzitter van Stichting De
Duif uit Amsterdam, de heer Wiemers, schreef, terugkijkend op het kerkasiel:
"In feite doen wij niets
anders dan wat elke burger mag doen: bedreigde mensen gastvrijheid bieden. Maar wat aan
elke burger is toegestaan, schijnt aan de kerk verboden te zijn. De kerken hebben geen macht
en willen die ook niet. Kerken schijnen nog steeds enig gezag te hebben en daar zijn we blij
om. De regering en de rechter noemen hun uitzetting rechtmatig. Het kan best rechtmatig zijn,
maar het is niet rechtvaardig en zeker niet barmhartig (...) Op onze Duif had het kerkasiel ook
een vruchtbaar effect: het samenwerken aan een concreet doel verhoogt de saamhorigheid en
brengt meer eenheid in de groep. Die was er natuurlijk al, anders hadden we er nooit aan
kunnen beginnen, maar het kwam nu naar buiten." In Hervormd Nederland vergeleek
Wiemers het kerkasiel voor Marokkanen 20 jaar geleden met het kerkasiel van nu:
"HHet raakt mensen
minder, omdat het over de situatie in Iran gaat. Het is iets dat een hoop mensen koud laat:
Iran, tja, daar weet ik niks van. Terwijl het in wezen gaat over de vraag of je het risico wilt
nemen mensen de dood in te sturen."
De Duif: "Wat aan iedereen is toegestaan"
De Johanneskerk: "Bescheiden, kwetsbaar, opgeheven
gezicht"
De Johanneskerk uit Sittard bleef na het kerkasiel, net als andere kerken, nadenken over haar betrokkenheid bij uitgeprocedeerden. Geopperd werd een ruimte ter beschikking te stellen voor semi-permanente opvang. Uit hun evaluatie:
"Asielzoekers hebben een gezicht gekregen waardoor het geen gevallen (meer) waren, maar mensen! Het dak boven het hoofd, zoals we de kerk zo graag typeren, werd letterlijk een dak, een huis voor mensen op de vlucht. Een gemeente midden in een proces van samengaan, federeren, kreeg de mogelijkheid om daadwerkelijk samen iets te doen, en heeft dit van harte opgepakt. Gevolg: mensen leerden elkaar kennen, vooroordelen werden bijgesteld en er vielen muurtjes weg (...) De kerk moest naar buiten treden, in de pers, naar andere plaatselijke kerken, naar de burgerlijke overheid; dit vroeg om bezinning, afstemming, meningen en visie. Dit heeft de protestantse kerk ook een gezicht gegeven naar buiten: bescheiden, kwetsbaar, maar ook een opgeheven gezicht."
Dominee Jan Compagner van de Ontmoetings-kerk uit Geleen:
"Er is de laatste weken en de laatste dagen veel gebeurd. Dat wat er is gegroeid heeft te maken met - ik noem het maar - menselijkheid. De motieven waarmee mensen voor kerkasiel kiezen zijn vaak heel direct. Je kunt mensen die in de sores zitten toch niet laten vallen? Ik wil er wel graag bij zeggen dat we intussen vooral ook de nadruk leggen op - zeg maar - het 'zakelijke' doel van deze actie. Want achter deze 7 gasten die we nu hier in de kerk hebben, denken we aan vele anderen.
Misschien moet je zeggen: we willen met deze groep mensen samenwerken. Samen eraan werken dat het signaal doorkomt bij de overheid. Ter wille van de mensen die echt grote en gegronde angst hebben voor de toekomst.
Gaat de kerk op de stoel van de politiek zitten? Ondermijnt de kerk de democratie? Ik geloof er niets van. Ik zie het - op een bescheiden schaal, met de mogelijkheden die we hebben - als een bijdrage van de kerk aan een volwaardige democratie. Een democratie waar - bij alle aandacht voor economische en financiële zaken, voor structurele vragen, voor de risico's van 'aanzuigende' werking - de vraag naar de humaniteit niet wordt vergeten. Omdat ik denk dat dat wel de toetssteen blijft voor een echte democratie.
Geen kerk die op de stoel van de politiek gaat zitten. Ook geen kerk die pretendeert de oplossingen voor alle mogelijke politieke problemen op zak te hebben. Wel een kerk die in beweging kan komen op een moment dat we in den gemoede - of zal ik toch maar zeggen: omwille van het geweten! - niet mogen zwijgen. Ter wille van de humaniteit.
Soms hoor je de vraag: geven jullie de mensen geen valse hoop? Ik denk dan: natuurlijk, als mensen in doodsnood merken dat andere mensen voor hen willen opkomen, dan putten ze daar hoop uit. Nou, ik zou wel eens de bijbeltekst willen horen waarin staat dat dat verkeerd zou zijn! Maar het gaat ook nog om iets meer. Het gaat om de suggestie dat wij - zeg maar - het probleem zouden kunnen oplossen. Nee dus, want dat is een zaak van de politiek. Maar... dat is ook bekend! De Iraanse gasten in ons midden zijn geen slachtoffers van een illusie die wij ze voorspiegelen. Ze zijn - zoals gezegd - met ons verbonden in een actie om een signaal aan de politiek te geven. Wij willen ze geen valse hoop geven. Anders gezegd: laat duidelijk zijn waar de grenzen van mogelijkheden liggen. Anderzijds: mensen mogen wel op ons rekenen! Op onze steun, onze solidariteit, en ook daarop dat wij hen niet laten vallen."
Tot zover Jan Compagner.
Er waren uiteraard ook mensen die niet hebben gewild dat er kerkasiel kwam in hun gemeente. Over het algemeen respecteerden zij de beslissing van de meerderheid, en waren ze bereid om in de praktijk te ervaren hoe het kerkasiel verliep. Tot verbazing soms van de voor- en tegenstanders bleken de Iraniërs gewone mensen, met een leven dat zo gewoon is als onder de omstandigheden mogelijk is.
Uit de evaluatie van het kerkasiel in De Schakel in Wychen blijkt dat iemand die oorspronkelijk niet voor het kerkasiel was, toch iets heeft willen leren van het asiel in zijn kerk:
"20 oktober was er een Kamerdebat. Hij was zeer verbaasd te horen dat monitoring niets voorstelt. Ook vindt hij dat politiek gezien de verantwoordelijken er heel makkelijk vanaf kwamen. Hij is teruggekomen van de mening dat mensen wel terug kunnen."
In alle kerken kwam het rooster
voor de vrijwilligers makkelijk rond:"De vrijwilligers
waren ook ontzettend betrokken en dit waren meer dan alleen maar Schakel-mensen: mensen
uit de streek, mensen van de parochie en ook buitenkerkelijken." Dominee Bert
Altena "heeft het gevoel dat het niet iets eenmaligs is, maar dat het iets doet met
jezelf. Het schept op een bepaalde manier een verplichting. Dit betekent niet dat je almaar
kerkasiel moet verlenen, maar wel zoeken hoe het nu verder moet met je betrokkenheid bij de
vluchtelingen-
Voor de kerken betekende het opnemen van de Iraniërs soms heel wat. Er zijn heftige discussies gevoerd over de vraag of dit wel op de weg van de kerken lag. Moet de kerk op de stoel van de politiek gaan zitten? Hebben politieke acties van kerken in het verleden niet een heleboel conflicten met zich meegebracht (denk maar aan de discussies indertijd over de kernbewapening)? Steeds is geprobeerd binnen de kerkgemeenschap een zo groot mogelijk draagvlak te vinden. Soms kon worden aangesloten op eerdere discussies die hadden plaatsgevonden, soms was deze kerkasiel-estafette de aanleiding voor stevige discussies.
Op een gegeven ogenblik worden er dan beslissingen genomen. Die beslissingen worden dan niet door iedereen gedragen. In Geleen werd gezegd: we moeten de mensen die er moeite mee hebben niet links laten liggen. Het lukte niet altijd om anderen te overtuigen, maar toch bleek de openheid op dit punt heel goed te werken. En bovendien: de groep vrijwilligers die gedurende de zes weken er steeds was, werd steeds gemotiveerder en ... groeide! En de ontmoeting met de Iraanse gasten haalde ook mensen over de streep.
Sommige weerstanden zitten heel diep: dan gaat het over totaal verschillende visies op geloven en de plaats van de kerk. Andere weerstanden lijken meer te maken te hebben met misverstanden en vooroordelen. Goede en heldere informatie bleek ongelooflijk belangrijk te zijn.
Het kerkasiel was eerder indirect, door haar bestaan en effect op kerkleden en andere geïnteresseerden als de media, dan direct gericht op politici. Wel kwam Dittrich (D66) op bezoek met het doel af te tasten onder welke voorwaarden we kerkasiel zouden stoppen.
"Stop de uitzettingen" was niet een voorwaarde waar hij veel mee kon. Dittrich probeerde een commissie samen te stellen die de uitgeprocedeerde Iraniërs zou voorselecteren voor een nieuwe asielprocedure. Weinig organisaties voelden zich geroepen om het werk van de Immigratie- en Naturalisatie Dienst (IND) te doen. Ook de leden van het SKIA niet. Dittrich heeft ook geprobeerd om via het parlement een regeling te treffen voor de Iraniërs die tot 1994 gedoogd waren. In die periode werden de Iraniërs slecht gehoord, omdat zowel de IND als rechtshulpverleners ervan uitgingen dat de Iraniërs toch wel in Nederland zouden mogen blijven. Hij kreeg voor zijn plannen geen steun in de Kamer.
Een andere bezoeker was Ed Van Thijn (PvdA). Hij sprak geboeid, en soms geschokt, met de Iraniërs over hun redenen om Iran te verlaten. Met Sipkes (GroenLinks) wisselden we inzichten uit over de strategie die Schmitz, en het SKIA, zouden voeren. In de spreek-woordelijke wandelgangen spraken we met Rouvoet van de RPF.
Ruitenbeek (CDA initiatiefgroep vluchtelingenbeleid) sprak, evenals lokale politici van GroenLinks en PvdA, bij de start van het kerkasiel in Amsterdam. De CDA initiatiefgroep vluchtelingenbeleid gaf een pamflet uit waarin stond: "Kerkasiel is een eeuwenoud recht. Onze samenleving gelooft niet in een veilig Iran. Gelovige gemeenschappen zien de afgewezenen aan de deur. Ze bieden bescherming aan hen die daarom smeken. Kerken zitten niet op de stoel van de overheid. Ze hebben hun eigen onvervreemdbare plicht van barmhartigheid en mededogen.
Er is een vesting Europa gemaakt waar men de bereidheid tot delen mist. Politici zitten zelf in die vesting vast. Zelfs de CDA-politici slagen er daardoor niet in zich te ontworstelen aan de 'humane' en 'rechtvaardige' regels. Gerechtigheid overstijgt die regels. Daarom bieden de kerk-gemeenschappen de broodnodige bescherming die de overheid zegt niet te kunnen leveren."
Veel politici ergerden zich aan het kerkasiel. Zo ook de VVD-er Rijpstra: "Het is de vraag hoe je dit initiatief kunt tegengaan (...) Als dit inderdaad van start gaat, moeten de verschillende opsporingsdiensten geïntensiveerd worden. Ik zie deze diensten niet een twee drie kerken binnendringen om daar asielzoekers te verwijderen. Maar als straks overal kerken vol zitten met deze mensen... dat kan natuurlijk ook niet." Gied ten Berge van Pax Christi: "De VVD-woordvoerder Rijpstra was onverbiddelijk. De staat hoort volgens hem in dit geval consequent op haar strepen te gaan staan en zou zonodig met de politie deze 'provocatie' van de kerk moeten breken! Je gelooft je oren toch niet bij zo'n intolerante opstelling."
In augustus 1997 zei minister Dijkstal dat het kerkasiel niet past in een volwassen democratie. Ingezonden brieven in de dagbladen steunden het kerkasiel: "Wanneer minister Dijkstal zegt: het kerkasiel is niet van deze tijd, bedoelt hij dan te zeggen: het kerkasiel komt mij nu niet uit?" "Het gaat juist niet om de onafhankelijkheid van de rechter, zoals de minister zegt, maar om de solidariteit van mensen met bedreigde mensen en de be‹nvloeding van de politieke aansturing van het beleid van de rechtbanken. Dat de heer Dijkstal en zijn geestverwanten dat lastig vinden, Gode zij dank, zou ik zeggen." Een andere schrijver haalde Srebrenica, de steeds wisselde feiten rond de Hercules-ramp en de ramp met het El Al-vliegtuig aan, en ook het gesjoemel met milieugrenzen rond bijvoorbeeld Schiphol en de deals van Justitie. Hij concludeerde: "Een overheid die zo met haar onderdanen omspringt, kan toch niet verwachten dat die burgers haar nog onvoorwaarderlijk vertrouwen? En als die burgers dan kerkleden zijn, komen die in actie en liggen acties voor illegalen voor de hand. Daar heeft die overheid het dan zelf naar gemaakt." In november 1997 "maakte het kabinet zich bezorgd over de beeldvorming rond de paarse coalitie", aldus Dijkstal. Het debat over Iraanse asielzoekers had het kabinet schade gedaan.
De hoorzitting is eerder al uitgebreid beschreven. Na de hoorzitting hebben we steeds meer tijd in de Tweede Kamer doorgebracht. Zo konden we er op 4 november 1997 getuige van zijn dat de oppositie 2 moties indiende.
"Overwegende dat betrouwbare informatie van wezenlijk belang is in het verkeer tussen regering en Kamer; overwegende dat betrouwbare informatie over de situatie in de landen van herkomst van asielzoekers van essentieel belang is voor de beoordeling van hun veiligheid bij terugkeer; constateert dat de Kamer onvolledig en onjuist is geïnformeerd; spreekt haar afkeuring daarover uit; en gaat over tot de orde van de dag."
Een andere motie was:
"Overwegende dat de staatssecretaris van Justitie heeft beloofd dat Iraniërs niet worden verwijderd voordat een ambtelijke missie de monitoring met de Iraanse overheid heeft besproken, tevens overwegende dat deze missie voor onbepaalde tijd is opgeschort, tevens overwegende dat het ambtsbericht van de minister van Buitenlandse Zaken van juni 1997 niet een volledig beeld geeft van de situatie in Iran en daarom bijstelling behoeft om tot een verantwoorde conclusie te komen, verzoekt om niet tot uitzetting naar Iran over te gaan voordat een nieuw ambtsbericht over Iran is besproken met de Kamer."
Beide moties werden door de voltallige opppositie (met uitzondering van de CD) gesteund, maar desondanks verworpen.
Dchmitz haalde op 18 december 1997, na enige mislukte powerplay-pogingen richting de rechters, alsnog bakzeil en besloot dat alle uitgeprocedeerde Iraniërs weer opgenomen zouden worden in de asielopvang en -procedure. Ze zei erbij dat ze weer over uitzettingen naar Iran wilde spreken als het ambtsbericht er zou zijn. Dittrich wreef de andere Kamerleden in dat, als ze zijn voorstel gesteund zouden hebben, ze niet alle Iraniërs hoefden te accepteren. Dan zouden ze immers al geselecteerd zijn.
In praktijk bleek het voor veel Iraniërs moeilijk zich weer aan te melden. Een deel van de uitgeprocedeerden is het wel gelukt. Een ander deel wist niet wat zijn/haar mogelijkheden waren en werd door medewerkers van de COA (Centrale Opvang Asielzoekers) en de medewerkers van de IND op het verkeerde been gezet. Ze kregen te horen dat alleen de Iraniërs uit het kerkasiel zich opnieuw mochten melden, dat er geen beleidswijziging was en dat ze met nieuwe dokumenten moesten komen om toegelaten te worden.