De Fabel van de illegaal 70, mei/juni 2005
Auteur: Ellen de Waard en Harry Westerink
Haagse Bulgaren opgejaagd en uitgebuit
Bij de uitbreiding van de EU werpen de lidstaten steevast drempels op om arbeidsmigranten te weren. Maar vaak zijn die migranten allang gearriveerd, doorgaans illegaal. Zo ook de Bulgaren, met name van de Turkssprekende minderheid.
|
“Tuinders zien je als een slaaf” Veel Bulgaren in de Haagse regio werken in de Westlandse glastuinbouw. Daar werken al meer dan 30 jaar arbeiders zonder verblijfsvergunning.(1) Vroeger vooral Marokkanen en Turken, tegenwoordig door de uitbreiding van de EU steeds meer Polen en Bulgaren. Uit het onderzoek “Onzichtbaar achter glas” van Ahmed Benseddik en Marijke Bijl, werkzaam bij de Haagse illegalensteungroep OKIA, blijkt dat de Nederlandse glastuinbouw de concurrentie alleen kan blijven aangaan met het buitenland door de grote bijdrage van illegale arbeiders. De tuinders kunnen veel aan de illegalen verdienen omdat die niet kunnen klagen en dus genoegen moeten nemen met lage lonen, lange werkdagen en een flexibele inzetbaarheid. In 2001 interviewde de Stichting Haags Islamitisch Platform (SHIP) al eens een groep van 124 Bulgaren.(2) Velen zeiden toen dat publiciteit hen alleen maar kwaad kon doen. Ook bij het nieuwe OKIA-onderzoek stelden de Bulgaren zich terughoudend op. “De grote acties van de gemeente Den Haag waarbij mensen ’s avonds en ’s nachts uit hun woningen zijn gehaald en in grote groepen tegelijk direct per charter zijn teruggestuurd naar Bulgarije, hebben deze groep vrijwel onbereikbaar gemaakt”, aldus Bijl en Benseddik. Turkse en Marokkaanse illegalen merken dat de bazen hen steeds vaker vervangen door Oost-Europeanen, omdat die bereid zijn om voor nog lagere lonen te werken, zo’n 2,50 euro per uur. Polen en Bulgaren liggen beter in de markt, omdat ze door hun uiterlijk vaak niet zo snel voor illegale arbeiders worden aangezien. Dat maakt hen aantrekkelijker voor de tuinders. Onder de andere arbeiders lopen de meningen over de Oost-Europeanen sterk uiteen van “ze verpesten de arbeidsmarkt met hun extreem lage lonen” tot “ze worden het meest misbruikt en uitgebuit”. De positie van alle arbeiders zonder verblijfs- of werkvergunning is de laatste jaren verder verslechterd. Ze zijn meestal niet meer rechtstreeks in dienst bij een tuinder, maar bij een koppelbaas, een uitzendbureau. Die “zijn allemaal hetzelfde”, maakte een illegale arbeider de onderzoekers duidelijk. “Je krijgt nooit je geld op tijd en ze houden zich niet aan de afspraken. Vaak pikken ze een paar uren van je. Ze zeggen steeds dat ik mijn uren niet goed geteld heb. Als ik ruzie met ze maak, dan heb ik geen werk meer. Ik moet steeds slikken en alles accepteren. Iedere dag word ik naar een andere tuin gestuurd. Je weet nooit of je de hele week mag werken of niet. Als de baas je niet nodig heeft, laat hij je op straat in de kou wachten totdat je zelf belt om te vragen of het busje je nog komt ophalen. Je krijgt te horen dat hij je niet nodig heeft voor die dag. Je wordt als een hond behandeld. De tuinders zien je als een slaaf. De meesten lopen de hele dag achter je te schelden. Je moet steeds je mond houden en doen alsof je niks gehoord hebt.” Harry Westerink Noten
|
Bulgarije zal in 2007 EU-lid worden. Dat zal de Bulgaarse markt openbreken voor Europese producten, opkopers en investeerders. De meeste Bulgaren zullen er zelf waarschijnlijk financieel niet veel wijzer van worden. Onder het communistische regime waren de Bulgaren min of meer verzekerd van inkomen, onderwijs, medische hulp, onderdak en andere basisvoorzieningen. Na 1989 zijn er weliswaar meer persoonlijke vrijheden gekomen, maar de economische zekerheid is totaal verdwenen. Net als veel van de andere nieuwe lidstaten heeft Bulgarije te kampen met armoede en werkloosheid. Zo’n 20 procent van de Bulgaren is werkloos, en onder jongeren is dat percentage ruim 34 procent. Vooral in het zuid-oosten van het land is de werkloosheid groot. In 2003 was het gemiddelde maandinkomen daar niet hoger dan 150 euro. Sinds de val van de muur emigreerden officieel zo’n 750 duizend Bulgaren. In werkelijkheid zullen dat er veel meer zijn. Het gaat om zowel hoog- als laagopgeleiden. Veel Bulgaren werken nu illegaal in West-Europa, onder meer in Nederland.
Veel van de Haagse Bulgaren spreken Turks en zijn moslim. Ze behoren in Bulgarije tot de Turkse minderheid. Die omvat ongeveer 10 procent van de bevolking, een erfenis van de Ottomaanse overheersing. De Turkse Bulgaren kwamen halverwege de jaren 80 onder vuur te liggen. Ze werden onder meer verplicht om “Slavische” namen aan te nemen. In 1988 begon de overheid hen grootscheeps te intimideren. Bezittingen werden in beslag genomen en er werden razzia’s gehouden. Turkse Bulgaren werden met honderdduizenden naar de grens gejaagd of daar met vrachtwagens heengebracht. Onder hen waren ook veel Turkssprekende Roma. De meeste Turkse Bulgaren voelden zich niet thuis in Turkije. Ze kwamen er ook slecht aan de bak omdat ze er geen netwerken hadden. Na de val van de muur gingen velen terug naar Bulgarije. Veel jongeren vroegen echter slechts een Bulgaars paspoort aan om daarmee naar West-Europa te reizen.
Netwerken
Net als alle andere illegale arbeidsmigranten hebben de Bulgaren het moeilijk. De Turkse Bulgaren hebben echter het voordeel dat ze gebruik kunnen maken van reeds lang bestaande Turkse en islamitische netwerken in Nederland. Die kunnen behulpzaam zijn bij het vinden van werk, onderdak en onderlinge steun. De weinige niet-Turkse Bulgaren in Den Haag zijn daarentegen veel meer afhankelijk van maffia-achtige circuits met grove uitbuiting. Hun woonruimte is vaak in onderhuur en in slechte staat. Meerdere mensen moeten één kamer delen en allemaal betalen ze er veel voor. Er zijn verhalen bekend van vrouwen die om aan werk te komen met een tussenpersoon naar bed moeten. Onder de niet-Turkse Bulgaren zijn veel hoger opgeleiden die meteen met hun hele gezin zijn gekomen en waarbij zowel de man als de vrouw werk zoeken. Vaak worden hun kinderen geweigerd op scholen, en medische zorg kost hen handen vol geld omdat ze niet op de hoogte zijn van het Koppelingsfonds.
Veel van de Bulgaren werken in de tuinbouw. Dat werk krijgen ze doorgaans via uitzendbureaus. Maar nu die worden aangepakt, blijkt het moeilijk om op eigen kracht aan werk te komen. Daarom bieden veel Bulgaren, en vooral vrouwen, zich nu aan voor schoonmaakwerk. Ze bellen bij huizen aan en hangen advertenties op. Het imago van Bulgaren is overigens inmiddels flink besmeurd geraakt door de massale “veegacties” door de politie, waarbij Bulgaren en Roemenen werden afgeschilderd als criminelen, zigeuners en hoeren.
Deportatie
De Bulgaren worden zowel via razzia’s als individueel opgepakt. Een tijd geleden ging een aantal Bulgaren langs bij het Haagse gemeentehuis om werkvergunningen aan te vragen. De ambtenaar die hen te woord stond, belde snel de politie. Die kwam direct en maakte de Bulgaren ter plekke wijs dat hun aanvraag ongegrond was. Daarop werden de Bulgaren meegenomen en vastgezet. Maar het is de IND die zulke aanvragen moet beoordelen en niet de politie. Advocaten hebben deze illegale politie-actie aangevochten en een schadevergoeding losgekregen voor de onterechte gevangenschap.
Bij de massale “veegacties” belt de politie tevoren de Bulgaarse ambassade dat er die week een extra charter naar Bulgarije gaat. “Anders zouden de opgepakte Bulgaren onnodig lang in vreemdelingenbewaring moeten blijven”, aldus de IND. Opgepakte Bulgaren die nog een aanvraag voor een werkvergunning hebben lopen, worden gedwongen een verklaring ondertekenen dat ze die aanvraag intrekken. Wie weigert, moet langer vastzitten. Bij de “veegacties” neemt de politie ook hun paspoorten in. Omdat die niet worden teruggegeven, moet de Bulgaarse ambassade hen een voorlopig paspoort verschaffen.
Onder grote Nederlandse druk heeft Bulgarije onlangs een wet aangenomen waarin staat dat Bulgarije voor langere tijd het paspoort van de uitgezette Bulgaren moet afpakken om te voorkomen dat ze opnieuw naar Nederland reizen. In de praktijk wordt die wet niet echt strikt uitgevoerd. Soms worden de paspoorten niet ingenomen, andere keren lukt het de uitgezette Bulgaren om de grenspolitie op het vliegveld om te kopen, zodat ze hun paspoort kunnen houden. Sinds de afschaffing van de visumplicht tussen Bulgarije en de Schengenlanden in 2001 zijn in totaal duizenden Bulgaren gedeporteerd.